Әлшәй районы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Әлшәй районы latin yazuında])
Әлшәй районы
баш. Әлшәй районы
Байрак[d]
Нигезләнү датасы 31 гыйнвар 1935[1]
Сурәт
Дәүләт  Россия
Башкала Раевка[2]
Административ-территориаль берәмлек Башкортстан
Сәгать поясы UTC+05:00 һәм YEKT[d]
Халык саны 71 230 (1939)[3],
62 219 (1959)[4],
61 946 (1970)[5],
52 162 (1979)[6],
47 500 (1989)[7],
48 398 (2002)[8],
43 893 (2008)[9],
44 384 (2009)[10],
43 647 (2010)[11],
42 454 (2012)[12],
41 551 (2013)[13],
40 747 (2014)[14],
39 880 (2015)[15],
39 420 (2016)[16],
38 874 (2017)[17],
38 386 (2018)[18],
37 615 (2019)[19],
36 823 (2020)[20],
36 799 (2021)[21]
Административ бүленеше Раевский сельсовет (Альшеевский район)[d], Әбдрашит авыл җирлеге, Аксёновский сельсовет[d], Гайниямакский сельсовет[d], Зеленоклиновский сельсовет[d], Ибраевский сельсовет[d], Казанский сельсовет[d], Кармыш авыл советы (Әлшәй районы), Кипчак-Аскаровский сельсовет[d], Кызыльский сельсовет[d], Мендяновский сельсовет[d], Нигматуллинский сельсовет[d], Нижнеаврюзовский сельсовет[d], Никифаровский сельсовет[d], Слаковский сельсовет[d], Ташлинский сельсовет[d], Трунтаишевский сельсовет[d], Чебенлинский сельсовет[d], Шафрановский сельсовет[d] һәм Воздвиженский сельсовет[d]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 110 метр
Нәрсә белән чиктәш Дәүләкән районы, Авыргазы районы, Стәрлетамак райуны, Миякә районы, Бишбүләк районы һәм Бәләбәй райуны
Мәйдан 2415 км²
Рәсми веб-сайт alshei.bashkortostan.ru​(рус.)
Харита сурәте
Позиционная карта
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Карта
 Әлшәй районы Викиҗыентыкта

Әлшәй районы (рус. Альшеевский район) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Раевка авылы (элекке станция).

1935 елның 31 гыйнварында барлыкка килгән. Административ үзәге итеп Раевка станциясе куела.

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Муниципаль район Башкортстанның көньяк-көнбатыш өлешендә Дим елгасының урта агымында урнашкан. Мәйданы 2415 км² тәшкил итә. Төньяктан көньякка 38 кмга, көнбатыштан көнчыгышка 66 кмга сузылган.
Район башлыча дала җирләренә керә. Урманнар 15% территория алып тора.

Район җире авыл хуҗалыгы максатларына буйсындырылган. 82% җир авыл хуҗалыгы биләмәләренә керә, шуларның 73%ы эшкәртелә.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Барлыгы 44,2 мең кеше яши. 2002 ел сан алуы буенча 17 930 башкорт (район буенча 37%), 16 290 татар (33,7%), 10 661 рус (22%), 1774 украин 952 чуаш бар. 1989 елгы сан алу белән чагыштырганда татар белән башкортлар урын белән алышканнар, чөнки ул чакта татарлар район халкының 40,5, башкортлар — 26,5%ын тәшкил иткәннәр. [22]

Райондагы иң зур татар авыллары (1989):

Демография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык саны
1939[3]1959[4]1970[5]1979[6]1989[7]2002[8]2008[9]2009[10]2010[11]2012[12]
71 230↘62 219↘61 946↘52 162↘47 500↗48 398↘43 893↗44 384↘43 647↘42 454
2013[13]2014[14]2015[15]2016[16]2017[17]2018[18]2019[19]2020[20]2021[21]
↘41 551↘40 747↘39 880↘39 420↘38 874↘38 386↘37 615↘36 823↘36 799

Танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Районда 1 зур (Раевка янында), 6 вак нефть ятмасы бар. Аларны “Аксаковнефть” берләшмәсе файдалана.

Хезмәт базары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2009 елгы мәгълүмат буенча матди җитештерү тармакларында шөгыле булган халыкның 60%ы (9665) катнаша. Җитештерми торган тармакта – 40% (6435 кеше). Оешма һәм предприятиеләрдә 7979 кеше эшли. Шул исәптән:

  • авыл хуҗалыгында 1015 кеше,
  • эшкәртү тармагында – 931 кеше,
  • электр энергиясен, газ һәм су чыгаралар һәм тараталар – 183 кеше,
  • төзелештә — 86 кеше,
  • сәүдә челтәрендә — 466,
  • кунакханә һәм рестораннарда – 36,
  • транспорт һәм элемтәдә — 955 кеше,
  • финанс эшчәнлек белән 73 кеше бәйле,
  • күчемсез милек, аренда һәм хезмәтләр 11 кеше күрсәтә,
  • дәүләт белән идарә итә, хәрби иминлек тәэмин итә һәм халыкны социаль яктан кайгырта 565 кеше,
  • сәләмәтлекне саклый һәм социаль хезмәтләр күрсәтә 565 кеше,
  • мәгарифтә 1977 кеше эшли,
  • коммуналь, башка социаль һәм шәхси хезмәтләр күрсәтәләр 263 кеше.

Рәсми яктан Әлшәй районында эшсезлек – 2,68% дәрәҗәсендә.[23]

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Әлшәй районы мәгариф челтәренә 25 мәктәпкәчә белем бирү оешмасы бар. Урта белемне 1 Раевка башкорт лицее, Раевка гимназиясе, 16 урта, 11 төп, 3 башлангыч, 1 “ачык” (сменалы), 2 өстәмә белем бирү учреждениесе бирә.

2010/11 уку елы башына район мәктәпләрендә 5238 бала укый, мәктәпкәчә оешмаларда 1293 бала тәрбияләнгән. Мәктәпләрдә 1116 кеше хезмәт куя, шул исәптән 613 укытучы.

Матбугат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1935 елның февраленнән район гәҗите чыга.

Татарча «Әлшәй хәбәрләре», русча «Альшеевские вести», башк. «Әлшәй хәбәрҙәре».

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/2-statya/7382-alsheevskij-rajon
  2. ↑ ОКТМО
  3. ↑ 3,0 3,1 Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность наличного населения СССР по районам и городам. 2013-11-20 тикшерелгән.
  4. ↑ 4,0 4,1 Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям РСФСР. 2013-10-10 тикшерелгән.
  5. ↑ 5,0 5,1 Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям. 2013-10-14 тикшерелгән.
  6. ↑ 6,0 6,1 Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность наличного населения РСФСР, автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений, сел-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек.
  7. ↑ 7,0 7,1 Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу.
  8. ↑ 8,0 8,1 Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более.
  9. ↑ 9,0 9,1 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
  10. ↑ 10,0 10,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. 2014-01-02 тикшерелгән.
  11. ↑ 11,0 11,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. әлеге чыганактан 2023-08-11 архивланды. 2024-04-28 тикшерелгән.
  12. ↑ 12,0 12,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014-05-31 тикшерелгән.
  13. ↑ 13,0 13,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013-11-16 тикшерелгән.
  14. ↑ 14,0 14,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014-08-02 тикшерелгән.
  15. ↑ 15,0 15,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
  16. ↑ 16,0 16,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (2018-10-05). әлеге чыганактан 2021-05-08 архивланды. 2021-05-15 тикшерелгән.
  17. ↑ 17,0 17,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017-07-31). әлеге чыганактан 2017-07-31 архивланды. 2017-07-31 тикшерелгән.
  18. ↑ 18,0 18,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. әлеге чыганактан 2018-07-26 архивланды. 2018-07-25 тикшерелгән.
  19. ↑ 19,0 19,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года.
  20. ↑ 20,0 20,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года.
  21. ↑ 21,0 21,1 Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.
  22. ↑ Население Башкортостана: национальный состав по районам
  23. ↑ Комплексная инвестиционная Программа социально-экономического развития муниципального района Альшеевский район Республики Башкортостан на 2010 – 2015 годы, archived from the original on 2016-03-11, retrieved 2011-06-29 
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Әлшәй_районы&oldid=3753623