Бәләбәй районы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Бәләбәй районы latin yazuında])
Бәләбәй районы
баш. Бәләбәй районы
Байрак[d]
Нигезләнү датасы 20 август 1930[1]
Сурәт
Дәүләт  Россия
Башкала Бәләбәй
Административ-территориаль берәмлек Башкортстан
Сәгать поясы YEKT[d] һәм UTC+05:00
Халык саны 71 430 (1939)[2],
35 745 (1959)[3],
28 677 (1970)[4],
21 364 (1979)[5],
16 770 (1989)[6],
17 360 (2002)[7],
101 796 (2008)[8],
101 493 (2009)[9],
101 896 (2010)[10],
100 848 (2012)[11],
100 055 (2013)[12],
99 320 (2014)[13],
98 751 (2015)[14],
97 906 (2016)[15],
97 459 (2017)[16],
96 731 (2021)[17]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 388 метр
Нәрсә белән чиктәш Бишбүләк районы
Мәйдан 1911,2 км²
Рәсми веб-сайт belebey-mr.ru
Харита сурәте
Объектның күренешләре өчен төркем [d]
Карта
 Бәләбәй районы Викиҗыентыкта

һәм

Бәләбәй районы (рус. Белебеевский район) – Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге – Бәләбәй шәһәре Уфадан 180 км, шул ук районда урнашкан Аксаково тимер юл станциясенә кадәр 8 км.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килгән.

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бәләбәй муниципаль районы Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгынын уртасында, иң югары җирендә урнашкан. Мәйданы 1 869 км² тәшкил итә. Бәләбәй районы Туймазы, Ярмәкәй, Бишбүләк, Әлшәй, Дәүләкән, Бүздәк районнары белән чиктәш. Районның төп су артериясе Ык кушылдыклары Үсән белән Рә ялгалары. Районның 32%ын урманнар алып тора.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Районда 2023 елның башында 95852 кеше яшәгән.
85 авыл бар, иң эреләре: Аксаково (3 мең), Знаменка (2009 елда 2,03 мең кеше яши), Горький ис. Племзавод үзәге (1,21 мең), Баженово (1,17 мең), Үсән-Ивановское (0,92 мең), Мәтәүбаш (0,78 мең).

Демография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык саны
1939[2]1959[3]1970[4]1979[5]1989[6]2002[7]2008[8]2009[9]2010[10]2012[11]
71 430↘35 745↘28 677↘21 364↘16 770↗17 360↗101 796↘101 493↗101 896↘100 848
2013[12]2014[13]2015[14]2016[15]2017[16]2021[17]
↘100 055↘99 320↘98 751↘97 906↘97 459↘96 731

Район җирендә туган танылган кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Районда Башнефть АҖҖ «кызлары» НГДУ «Октябрьскнефть» һәм «Ишембайнефть» НГДУлары 81 нефть тишемен хезмәтләндерә.

Төп җитештерүче предпприятиеләр: «Бәләбәй заводы «Автонормаль» ААҖ; ООО «Бәләбәй предприятиесе «Автодеталь» – 183,9% һәм «Бәләбәй заводы «Автокомплект». Ул ширкәтләрнең тотрклылыгы Тольяттидагы («ВАЗ») и Чаллыдагы («КАМАЗ») автомобиль төзү ширкәтләренә бәйле.

Авыл хуҗалыгы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2010 елның 1 июленә Бәләбәй муниципаль районында авыл хуҗалыгы продукциясен 176 предприятие җитештерә, шул исәптән 1 дәүләт предприятиесе, 1 ААҖ, 14 ҖЧҖ, 3 авыл хуҗалыгы кооперативы, 120 игенче (фермер) хуҗалык һәм 37 хосусый эшмәкәр. Аларга 109 мең гектар авыл хуҗалыгы җирләре туры килә, аларның 58,8% – игеннәр.

2009 елда эре хуҗалыклар 35-39% продукция җитештергән, фермерлар – 6,6-8,7%, шәхси хуҗалыкларда – 58,4-52,3%.

Мәгариф өлкәсе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бәләбәй районында 37 мәктәп әлегә бар: 9 – төп, 23 тулы урта, 4 гимназия, 1 кичке мәктәп, 4 филиал (башлангыч). 9900 укучы. Гимназияләр – татар, башкорт, рус, чуаш гимназияләре. 21 мәктәп авылларда урнашкан.

9 милли мәктәпнең 5се – чуашныкы, икесе – татар-чирмешнеке (Мәтәүбаш мәктәбе, аларда төрле авыл балалары укый), 1 – чиста татар, 1 «татар-башкорт» мәктәбе.
Башлангыч һөнәри белемне алып була: һөнәри лицейларда – №№40, 46, 89.
Урта һәм югары һөнәри белем: медицина һәм педагогика көллиятләре, машина төзү техникумы, Бәләбәй механизация һәм авыл хуҗалыгын электрификацияләү машина төзү техникумы. Самар архитектура-төзелеш университетының филиалы.[18]

Матбугат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

«Бәләбәй хәбәрләре». Иҗтимагый-сәяси газета. Оештыручылары: Бәләбәй шәһәр Советы, газета редакциясе. Башкортстандагы газеталар арасында иң борынгылардан санала, ул 1918 елдан башлап атнага 3 тапкыр чыга.[19]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/2-statya/7404-belebeevskij-rajon
  2. ↑ 2,0 2,1 Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность наличного населения СССР по районам и городам. 2013-11-20 тикшерелгән.
  3. ↑ 3,0 3,1 Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям РСФСР. 2013-10-10 тикшерелгән.
  4. ↑ 4,0 4,1 Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям. 2013-10-14 тикшерелгән.
  5. ↑ 5,0 5,1 Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность наличного населения РСФСР, автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений, сел-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек.
  6. ↑ 6,0 6,1 Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу.
  7. ↑ 7,0 7,1 Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более.
  8. ↑ 8,0 8,1 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
  9. ↑ 9,0 9,1 Оценка численности Республики Башкортостан постоянного населения на 1 января 2009-2016 годов
  10. ↑ 10,0 10,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. әлеге чыганактан 2023-08-11 архивланды. 2024-04-28 тикшерелгән.
  11. ↑ 11,0 11,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014-05-31 тикшерелгән.
  12. ↑ 12,0 12,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013-11-16 тикшерелгән.
  13. ↑ 13,0 13,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014-08-02 тикшерелгән.
  14. ↑ 14,0 14,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
  15. ↑ 15,0 15,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (2018-10-05). әлеге чыганактан 2021-05-08 архивланды. 2021-05-15 тикшерелгән.
  16. ↑ 16,0 16,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017-07-31). әлеге чыганактан 2017-07-31 архивланды. 2017-07-31 тикшерелгән.
  17. ↑ 17,0 17,1 Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.
  18. ↑ http://www.belebey-mr.ru/?part_id=408,191
  19. ↑ Башкортстандагы вакытлы матбугатка елЪязма, archived from the original on 2015-09-15, retrieved 2011-08-17 

Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Бәләбәй_районы&oldid=4080975