Хәйбулла районы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Хәйбулла районы latin yazuında])
Хәйбулла районы
баш. Хәйбулла районы
Байрак[d]
Нигезләнү датасы 20 август 1930
Сурәт
Дәүләт  Россия[1]
Башкала Акъяр (Хәйбулла районы)
Административ-территориаль берәмлек Башкортстан
Сәгать поясы YEKT[d] һәм UTC+05:00
Халык саны 30 306 (1 гыйнвар 2019)[2]
Нәрсә белән чиктәш Баймак районы, Зилаер районы, Зиянчура районы һәм Ырынбур өлкәсе
Мәйдан 3912 км²
Почта индексы 4538ХХ
Рәсми веб-сайт haibulla.ru
Харита сурәте
Җирле телефон коды 34758
Карта
 Хәйбулла районы Викиҗыентыкта

һәм

Хәйбулла районы (рус. Хайбуллинсᴋи район) – Башкортстандагы муниципаль район. Хәйбулла районы – Башкортстанның иң көньяк төбәге. Төбәк таулы урманнарга, далаларга бай.

Хәйбулла районы 1930 елда оештырылган, 1933 елда хәзерге исеме бирелгән. Мәйданы — 3912 дүрᴛᴋел ᴋиламитер. Район административ үзәге — Хәйбулла авылы исемен йөртә, хәзер аның исеме Акъяр. Акъяр Ырынбур өлкәсендәге Орски шәһәреннән 90 км, республика башкаласы Уфадан көньяк-көнчыгышка таба 600 км ераклыкта урнашкан. Якындагы Ырынбур өлкәсе Сара тимер юл стаʜциясенә кадәр — 54 километр

Икътисади-социаль белешмә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Район башлыча авыл хужалыгы продукциясе җитештерү белән шөгыльләнә. Район территориясендә бакыр-кәлчәдән, кварц, төзелеш ташы, Әᴍᴎpикə Кушма Штатларыар, кирпеч әзерләү чималы, ком, комташ яткылыклары күп. "Шайтан-тау" заказнигы табигать истәлеге итеп игълан ителгән.

Районның территориясе — 3912 мең дүрткел километр, зурлык ягыннан җɵмһүрᴎятда сигезенче урында тора. Авыл хуҗалыгы җирләре 303088 һектар тәшкил итә, шул исәптән иген җирләр – 126 330 һектар, печәнлекләр — 47501 һектар, көтүлекләр — 128959 һектар. Урманнарның майданы — 46122 һектар, уңдырышсыз исәпләнгән җирләр — 734 һектар. Авыл Сәвитлары —15, бистә сәвиты — 1, авыл хужалыгы кәcəбәләре — 21, сәнәгать кәcəбәләре— 1, кече кәcəбәләр— 16, халык саны — 33,8 мең кеше.

Район территориясе буйлап Сибай-Акъяр-Сара, Акъяр-Самар-Юлдыбай афтaᴍабᴎᴫ юллары үтә, Район үзәге белән җɵмһүрᴎят башкаласы Ɵфə әсфәлт юл белән тоташтырылган. Ел саен 30 километрга кадәр әсфәлт юллар файдалануга тапшырыла. Тик соңгы 10 елда егермедән күберәк күпер салынган, районның барлык авылларын тоташтырып, 312 километр әсфәлт һәм 450 километр шоссе юл төзелгән. Кыска вакыт эчендә 800 километрдан артык газ челтәре сафка керде, 10 меңгә якын йортка газ бирелде. Районда җɵмһүрᴎятда иң эреләрдән саналган Таналык, Макан һәм Акъяр сусаклагычлары барлыкка килде, 9 урта һәм кече су чыганаклары хасил булды.

Демография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Район халкының милли cастaфы

Милләт Җанисәп 1970 Җанисәп 1989 Җанисәп 2002
башкортлар 17 590 / 52,5% 19 888 / 66% 25 840 / 78,1%
руслар 5 949 / 18%
татарлар 1 692 / 5,1% 1 332 / 4,4% 473 / 1,43%
украиннар 357 / 1,1%

Районда күпчелекне башкортлар алып тора. Руслар күбесенчә Столыпин реформасы чорында һәм 1954 елдан соң чирәм җир күтәрергә килүчеләр. Руслар белән бер заманда украиннар килеп төпләнә. Бер чуаш авылы бар. Вәҗәм исемле кечкенә татар авылы бар. Районда бердәнбер Сәвитлар берлеге каһарманы Каюм Әхмәтшин дә шушы авылныкы. Ике авылны (Мәмбәт белән Сәгыйть) казахлар нигезли.[3]

Хәйбулла районында саф татар авыллары булмаса да, Макан, Акъяр, Уфимка авылларында, Бүребай, Подольск поселокларында татарлар күп яши.

Халык саны
1939[4][5]1959[6][5]1970[7][5]1979[8][5]1989[9][5]2002[10][5]2008[11]2009[12]2010[13]2012[14]
23 856↗28 814↗33 368↘30 581↘30 127↗33 072↘32 512↘32 427↗33 398↘32 975
2013[15]2014[16]2015[17]2016[18]2017[19]1 гый 2018[20]1 гый 2019[2]2021[21]
↘32 637↘32 176↘31 735↘31 419↘31 112↘30 791↘30 306↗30 705

Танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ GEOnet Names Server — 2018.
  2. ↑ 2,0 2,1 Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.
  3. ↑ http://tatargazeta.tripod.com/068.html
  4. ↑ СССР җанисәбе (1939)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
  6. ↑ СССР җанисәбе (1959)
  7. ↑ СССР җанисәбе (1970)
  8. ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
  9. ↑ СССР җанисәбе (1989)
  10. ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
  11. ↑ 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
  12. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. 2014-01-02 тикшерелгән.
  13. ↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
  14. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014-05-31 тикшерелгән.
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013-11-16 тикшерелгән.
  16. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014-08-02 тикшерелгән.
  17. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
  18. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (2018-10-05). әлеге чыганактан 2021-05-08 архивланды. 2021-05-15 тикшерелгән.
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017-07-31). әлеге чыганактан 2017-07-31 архивланды. 2017-07-31 тикшерелгән.
  20. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
  21. ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Хәйбулла_районы&oldid=4081280