Калтасы районы
| Калтасы районы | |
| баш. Ҡалтасы районы | |
| Байрак[d] | |
 | .png) |
| Нигезләнү датасы | 20 август 1930 |
|---|---|
_%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%82%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD.JPG) | |
| Дәүләт |
 Россия |
| Башкала | Калтасы |
| Административ-территориаль берәмлек | Башкортстан |
| Сәгать поясы | YEKT[d] һәм UTC+05:00 |
| Халык саны | 22 634 (1 гыйнвар 2019)[1] |
| Нәрсә белән чиктәш | Яңавыл районы, Борай районы, Дүртөйле районы һәм Кызыл Кама районы |
| Мәйдан | 1548,35 км² |
| Почта индексы | 4528ХХ |
| Рәсми веб-сайт | kaltasin.bashkortostan.ru(рус.) |
.svg) | |
| Җирле телефон коды | 34779 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Калтасы районы Викиҗыентыкта | |
Калтасы районы (рус. Калтасинский район) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Калтасы авылы Уфадан 202 км еракта ята. Кызыл Кама, Яңавыл, Борай, Дүртөйле районнары белән чиктәш. Күпчелек халыкны чирмешләр һәм татарлар тәшкил итә.
Географик сыйфатлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Район урман-суарга бай. Урманнар мәйданның 33,6%ын биләп тора. Тере Танып елгасы, 119 елга, елгачык һәм чишмә. Урҗабаш, Борай, Кузбай, Калтасы, Краснохолм, Надеждино нефть ятмалары бар.
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килгән. Идарә башта Кызыл Түбә авылында урнаша. 1932 елда Кызыл Кама районы белән берләштерелә. Идарә Никулга күчә. 1935 елда район яңадан икегә бүленә. Бу юлы идарә Калтасыда яңа административ бина төзелгәнче Кәлтәй авылына утыртыла.
Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Район 77 авылны һәм 8 меңнән артык кеше яшәгән Краснохолмский «моношәһәрен» берләштерә. Иң зур авыллар: Калтасы (2009 елда 4,6 мең кеше яши), Кутерем (1,19 мең), Зур Кәлтәй (0,92 мең).
Рәсми мәгълүматларга күрә районда чирмешләр (
45,9%), руслар (19%), татарлар (14%), башкортлар (10,2%), арлар (10.1%) яши (2010).
Демография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
| 1939[2][3] | 1959[4][3] | 1970[5][3] | 1979[6][3] | 1989[7][3] | 1990[8] | 1995[8] | 2000[8] | 2001[8] | 2002[9][3] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 47 011 | ↗47 044 | ↗71 494 | ↘32 743 | ↘27 705 | ↘27 336 | ↗28 640 | ↗29 625 | ↗29 627 | ↘28 881 |
| 2003[8] | 2004[8] | 2005[8] | 2006[8] | 2007[8] | 2008[10] | 2009[11] | 2010[12] | 2012[13] | 2013[14] |
| ↘28 840 | ↘28 657 | ↘28 460 | ↘28 450 | ↘28 298 | ↘28 294 | ↘28 282 | ↘26 268 | ↘25 638 | ↘25 211 |
| 2014[15] | 2015[16] | 2016[17] | 2017[18] | 1 гый 2018[19] | 1 гый 2019[1] | 2021[20] | |||
| ↘24 725 | ↘24 391 | ↘24 035 | ↘23 613 | ↘23 063 | ↘22 634 | ↘22 168 |
Танылган кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Заболотское һәм Шәрип авылларында сөргеннән кайткан шагыйрь Гамил Афзал яшәгән.
- Биредә, Калегино исемле мари авылында Анна Петровна Сыропятова – Мәскәүнең элекке башлыгы Юрий Лужковның анасы туган.
- Хәзер бетерелгән «Таң» газетының баш редакторы булып 1967-71 елларда татар язучысы Фәнзаман Баттал эшләгән.
- Куян авылында танылган тарихчы Риф(кать) Рәимов (1904-53) туган.
- Николай Исәнбаев (Түбән Качмашта туган) - фән докторы, профессор, Мари Элның атказанган фән эшлеклесе (1999).
- Роман Вәлишин (1937―1979), язучы, Удмурт АССР Дәүләт премиясе лауреаты (1980).
Мәгариф өлкәсе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Урта белем[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
2008-09 уку елында Калтасы районында 27 мәктәп: 15 урта, 12 төп эшләгәннәр. Укучылар саны – 3931. Милләтләре буенча беренче урында мари балалары – 1989 (50,6%), икенче урында татарлар – 819 (20,8%), өченче урында арлар – 368 (9,4%). Район мәктәпләрендә дүрт телдә (мари, татар, удмурт, рус телләрендә) укыту алып барыла.
Районда татар теленә мөнәсәбәт бер дә кешечә диярлек түгел. Бары 5 мәктәптә татар телен укыту оештырылган, дәресләргә 232 бала йөргән. Бу – укучы татар балаларының 27%ы.
Мари телендә 27 мәктәптә 451 укучы укый (мари баласының 23%ы). Мари телен предмет буларак 983 бала укый (49%). Гомумән 30 мәктәптә мари телен һәм әдәбиятын 1432 бала укый (72%). 5 мәктәптә 78 бала удмуртча укый (22%), барлыгы 7 мәктәптә 235 бала удмурт телен укый,колачлау өлеше — 63 %.[21]
Һөнәри белем[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Уфа механика-технология колледжының Краснохолмский урындагы оешмасы 2003 елдан эшли. Әйләнә-тирә районнарны белгечләр белән тәэмин итә, 350 укучысы бар.
Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Район газетасы «Заря» — «Ӱжара» рус һәм мари телләрендә чыгарыла.
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.
- ↑ СССР җанисәбе (1939)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
- ↑ СССР җанисәбе (1959)
- ↑ СССР җанисәбе (1970)
- ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
- ↑ СССР җанисәбе (1989)
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 Калтасинский район
- ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
- ↑ 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. 2014-01-02 тикшерелгән.
- ↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014-05-31 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013-11-16 тикшерелгән.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014-08-02 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (2018-10-05). әлеге чыганактан 2021-05-08 архивланды. 2021-05-15 тикшерелгән.
- ↑ https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
- ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.
- ↑ http://adm-kaltasy.ru/up/files/221%20progr%20razv%20obrazov.rar(үле сылтама)
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Рәсми сайт 2012 елның 28 апрель көнендә архивланган. (рус.)
 | Башкала: Уфа |  | |
Районнар: Архангель | Аскын | Авыргазы | Әлшәй | Баймак | Бакалы | Балтач | Бәләбәй | Балакатай | Белорет | Бишбүләк | Бөре | Болгавар | Благовещен | Борай | Бөрҗән | Бүздәк | Габҗәлил | Гафури | Дәүләкән | Дүртөйле | Дуван | Җылаер | Зиянчура | Иглин | Илеш | Ишембай | Кызыл Кама | Күгәрчен | Кушнарин | Куергазы | Калтасы | Караидел | Кырмыскалы | Кыйгы | Мәләвез | Мәчетле | Мишкә | Миякә | Нуриман | Чакмагыш | Салават | Тәтешле | Туймазы | Өфә | Учалы | Фёдоровка | Хәйбулла | Чишмә | Шаран | Стәрлебаш | Стәрлетамак | Яңавыл | Ярмәкәй | |||