Аскын районы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Аскын районы latin yazuında])
Аскын районы
баш. Асҡын районы
Байрак[d]
Нигезләнү датасы 20 август 1930[1]
Дәүләт  Россия
Башкала Аскын[2]
Административ-территориаль берәмлек Башкортстан[3]
Сәгать поясы UTC+05:00 һәм YEKT[d]
Халык саны 23 505 (1989)[4],
23 928 (2002)[5],
23 654 (2008)[6],
23 588 (2009)[7],
21 272 (2010)[8],
20 486 (2012)[9],
19 970 (2013)[10],
19 581 (2014)[11],
19 343 (2015)[12],
19 000 (2016)[13],
18 867 (2017)[14],
18 235 (2021)[15]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 183 метр
Нәрсә белән чиктәш Пермь крае, Свердловск өлкәсе, Караидел районы, Дыван районы, Тәтешле районы һәм Балтач районы
Мәйдан 2542 км²
Рәсми веб-сайт askino.bashkortostan.ru
Харита сурәте
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Карта
 Аскын районы Викиҗыентыкта

Аскын районы (рус. Аскинский район) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Аскын авылы.
1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килгән.
75 торак урыны исәпләнә, алар 15 авыл советына берләшкән.

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Аскын муниципаль районы республиканың төньягында, Пермь крае чигендә урнашкан. Мәйданы 2542 км² тәшкил итә.
63% өлешен урманнар каплап тора. Агач ташу өчен су юллары файдалана: аеруча Тере Танып һәм Төй елгалары.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2010 елда районда 23337 кеше яши. Иң эре торак урыннары: Аскын, Көбияз.

Төрле еллардагы сан алу буенча милли состав[16]

Год башкортлар татарлар руслар
1970 57,6 % 19,5 %
1979 74,3 % 17,8 %
1989 63,3 % 23,9 %
2002 70,9 % 17,6 % 10,5 %
2010 68,9% 19,4% 10,6%

Туган тел буенча халык (2010): башкорт теле — 54,2%, татар теле — 33,3%, рус теле — 11,7%.

Демография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык саны
1989[4]2002[5]2008[6]2009[7]2010[8]2012[9]2013[10]2014[11]2015[12]2016[13]
23 505↗23 928↘23 654↘23 588↘21 272↘20 486↘19 970↘19 581↘19 343↘19 000
2017[14]2021[15]
↘18 867↘18 235

Тел[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Район халкының күпчелеге татар телен туган теле итеп таный, 87% халыкның, татарларның һәм башкортларның, татарча белүе теркәлгән. Аскын районының төньяк-көнчыгышында - пермь, көнчыгышында златоуст сөйләшләре, көнбатышында бөре сөйләше, ә көньягында мишәр диалектының байкыбаш сөйләше таралган. Башкорт теленә хас, татар теленә хас булмаган бер генә үзенчәлек тә юк.[17]

Район җирендә туган танылган кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Район шактый ярлы булып исәпләнә, үз керемнәр район бюджетнының бары 22%ын каплый. Биредә советы чорында эшләгән предпприятиеләр күбесе бөлгенлеккә төшеп юкка чыктылар.
Районның икътисады авыл хуҗалыгы һәм урман-агач юнәлешле. Авыл хуҗалыгы биләмәләре районның 36,7% (92,8 мең га) җирен алып тора. Алардан 66,7 мең га – игеннәр, 18,7 мең га – көтүлекләр. 60 фермер хуҗалыгы. Урман хуҗалыгы белән ДУП (дәүләт унитар) “Аскинский лес” шөгыльләнә (елына 1,5 млн сумлык продукция).

Транспорт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Аскын районында юллар яхшы дип булмый. Беренче асфальт юл 1980нче елларда барлыкка килә (Аскын – Яүгелде). Юлларның тулаем озынлыгы – 437,2 км. Шуларның нибары 86,2 км – каты җәймәле (20%тан да ким).

Иң якын тимер юл станциясе – Чернушка бистәседә, ул Аскыннан 90 км ераклыкта урнашкан.

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2009/10 уку елында 45 уку йорты эшләгән, шул исәптән 17 – урта, 13 – төп, 15 башлангыч мәктәпләр. Спорт мәктәбе бар. Аларда 3196 бала укый.
Башлангыч һөнәри уку йорты – Аскын һөнәри лицее (96№).

Медицина[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Яңа Казанчы авылы янында минераль сулар белән дәвалаучы “Танып” санаторие ачылган. Пермь крае Чернушка бистәсеннән автобуслар йөри. Санаторий — районда иң эре эш бирүче – 200 кеше эшли, ел да 4 мең кеше сәләмәтләнеп чыга.

Матбугат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1931 елдан бирле татар һәм рус телләрендә район газеталары чыгарыла: «Ышаныч» һәм «Аскинская новь» 2014 елның 22 сентябрь көнендә архивланган.. 2002 елдан башлап газета редакциясе каршында мәҗбүри рәвештә башкорт телендәге “Янтөягем” газетасы чыгарыла.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Программа развития муниципального района (рус.)

  1. ↑ Башкорт энциклопедиясе — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 бит — ISBN 978-5-88185-053-1
  2. ↑ ОКТМО
  3. ↑ Башкорт энциклопедиясе — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 бит — ISBN 978-5-88185-053-1
  4. ↑ 4,0 4,1 Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу.
  5. ↑ 5,0 5,1 Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более.
  6. ↑ 6,0 6,1 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
  7. ↑ 7,0 7,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. 2014-01-02 тикшерелгән.
  8. ↑ 8,0 8,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. әлеге чыганактан 2023-08-11 архивланды. 2024-04-28 тикшерелгән.
  9. ↑ 9,0 9,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014-05-31 тикшерелгән.
  10. ↑ 10,0 10,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013-11-16 тикшерелгән.
  11. ↑ 11,0 11,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014-08-02 тикшерелгән.
  12. ↑ 12,0 12,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
  13. ↑ 13,0 13,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (2018-10-05). әлеге чыганактан 2021-05-08 архивланды. 2021-05-15 тикшерелгән.
  14. ↑ 14,0 14,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017-07-31). әлеге чыганактан 2017-07-31 архивланды. 2017-07-31 тикшерелгән.
  15. ↑ 15,0 15,1 Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.
  16. ↑ Население Башкортостана: XIX—XXI века: статистический сборник/ Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан.- Уфа:Китап, 2008.- 448 с.:ил.
  17. ↑ Р. Әхмәтьянов. «Аскын татарлары» (авторы Ф. Нуретдинов, Казан 2002 ел) китабына кереш сүз, archived from the original on 2016-03-09, retrieved 2011-07-05 
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Аскын_районы&oldid=3519948