Бөтнек
| Бөтнек | |
 | |
| Халыкара фәнни исем | Mentha L., 1753[1][2] |
|---|---|
| Таксономик ранг | ыру[1] |
| Югарырак таксон | Menthinae[d] |
| Таксонның халык атамасы | Ошибка Lua в Модуль:Sources на строке 178: attempt to concatenate local 'letter' (a nil value). |
| Таксономик төр | M. spicata[d] |
| Нәрсәнең чыганагы | mint leaf[d][7] һәм пищевые растения[d][8] |
| ... хөрмәтенә аталган | Минфа[d][9] |
| GRIN URL | npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomygenus.aspx?id=7464[10] |
 Бөтнек Викиҗыентыкта | |
Бөтнек (лат. Mentha) — иренчәчәклеләр семьялыгыннан күпьеллык үләнчел үсемлекләр ыруг. Куе яфраклы, вак кына алсу чәчәкле, хуш исле күпьеллык үлән; медицина, парфюмерия, кондитер товарлары хәзерләгәндә һәм аш тәмләткеч сыйфатында кулланыла.
Таралу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
50 ләп төре билгеле, күбрәк Төньяк ярымшарның уртача поясында очрый.
_-_geograph.org.uk_-_3665013.jpg)
Татарстанда 4 төре бар. Кыр бөтнеге (M. arvensis), озын яфраклы бөтнек (M. longifolia) барлык районнарда һәм урманнарда таралган. Борыч бөтнек (M. piperita) һәм башаклы бөтнек (M. spicata) эфир майлы һәм дару үләне буларак бакчаларда үстерелә.
Ботаник тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тамыры чуксыман, өстә ята. 15-40 см озынлыктагы үсемлекләр. Сабаклары туры, 4 кырлы, ботакланучан. Яфраклары бөтен, тешле яки тешәүле. Чәчәкләре вак, таҗы аксыл шәмәхә-алсу яки кызыл-шәмәхә төстә, башаксыман чәчәк төркемендә, кыр бөтнегенең чәчәкләре куентык боҗраларында. Җимеше 4 чикләвекчектән гыйбарәт. Июнь-сентябрь айларында чәчәк ата, җимешләре июльдән алып октябрьгә кадәр өлгерә. Вегетатив юл белән (тамырчалардан) үрчиләр.
Куллану[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Җир өстендәге өлешләрендә флавоноидлар, каротин, органик кислоталар, эфир мае бар. Бакчада үстерелә торган төрләреннән ментол алалар, ул валидол, валокордин, Зеленин тамчысы һәм башкалар составында бар.
Халык медицинасында тынычландыру, тир, какырык чыгару өчен, ашказаны авырулары вакытында кулланыла.
Барлык төрләре дә баллы үсемлекләр.[11] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 Линней К. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium — 5 — Стокһолм: 1754. — doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ Linnæi C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
- ↑ АКШ авыл хуҗалыгы министрлыгының үсемлекләр базасы
- ↑ Nederlands Soortenregister
- ↑ Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 66 / мөхәррир У Чжэнъи, Л. Сивэнь — 1977.
- ↑ 彭莳嘉, 罗源, 蔡宏宇 et al. 全球变化情景下的中国木本植物受威胁物种名录, A new list of threatened woody species in China under future global change scenarios // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2021459
- ↑ http://www.keio-kampo.jp/vc/catalog/herbs/menthae-herba.html
- ↑ https://soppognyttevekster.no/nyttevekst/mynter/
- ↑ Burkhardt L. Directory of eponymous plant names - extended edition. Index of Eponymic Plant Names - Extended Edition. Index de Noms éponymiques des Plantes - Édition augmentée. — 2018. — ISBN 978-3-946292-26-5 — doi:10.3372/EPOLIST2018
- ↑ GRIN үсемлекләр таксономиясе
- ↑ https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/btnek