Елан абагасы
| Елан абагасы | |
|---|---|
 | |
| Халыкара фәнни исем | Ophioglossum L., 1753[1][2][3] |
| Таксономик ранг | ыру[1][2] |
| Югарырак таксон | Ophioglossoideae[d][1] |
| Шушы чыганакларда тасвирлана | Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 2[d] |
Елан абагасы (лат. Ophioglossum) - елантел, елан абагачалар семьялыгыннан абага ыругы. Офиоглоссум исеме грек теленнән "елан теле" дигәнне аңлата. [4] Аларның космополит таралышы нигездә тропик һәм субтропик поясларда күәтелә. [4]
Бу ыруг үсемлекләр патшалыгында хромосомаларның иң күп санына ия, ләкин популяр ышануга каршы, барлык билгеле организмнардан иң күп хромосомалар бу үсемлектә түгел, ә беркүзәнәкле Sterkiella histriomuscorum организмында күзәтелә.
Таралуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
45 кә якын төре билгеле, бөтен Җир шары буенча, башлыча, тропикларда киң таралган.
Татарстан территориясендә бер төре – гади елан абагасы (О. vulgatum), нигездә, Көнбатыш Кама алдында очрый. Дымсу болыннарда һәм урман аланнарында үсә.
Тасвирлау[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
5-30 см биеклектәге күпьеллык үсемлек. Тамыр системасы вертикаль, күп санда өстәмә озын тамырлары бар. Яфраклары спорасыз һәм споралы 2 өлештән тора. Спорасыз өлеше йомыркасыман яки эллиптик формада, чите бөтен, шома, аска таба тарая төшеп, нигезе белән споралы сабакның янына тоташкан. Соңгысы – сабак формасында, очында 2 рәт булып тезелгән түгәрәк спорангийлардан торган цилиндрсыман башак белән төгәлләнә. Споралары июнь-июльдә өлгерә. Августка үсемлекнең җир өсте өлеше үлә. Җылы яратучан. Уңайсыз климат шартларында йокы халәтендә калырга мөмкин. Тамыр үрентесеннән үрчи.
ТРның Кызыл китабына кертелгән (2006).[5]
Үсемлекнең споралар ясаучы сабагы елан теленә охшаган, атмасы да шуннан килеп чыккан. Һәрбер үсемлек, гадәттә, кечкенә, челтәрле, бүлгәләнмәгән яфрак үстерә һәм яфрак сабагыннан спора сабаклары үсеп чыга. Бу сабак очларында спорангийлар урнашалар. [4]
Яфрак пластинкасы үз урынында булган вакытта, споралы сабак булмаска да мөмкин. Шулай ук үсемлекләр һәрвакыт яфраклар чыгармый, кайвакыт ел дәвамында алар туфрак астында гына яшиләр, туфрак гөмбәләре белән ассоциация хисабына тукланалар.
Ophioglossum malviae дөньядагы иң кечкенә җир абагасы буларак билгеле. [6]
Таксономия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Офиоглоссум башка төрләр белән чагыштырганда югары хромосома санына ия, полиплоидия (хромосомаларның берничә копиясе) аркасында аның 120дән 720 кадәр хромосомасы булырга мөмкин. Мейоцитларында (спора тудыручы күзәнәк) 1260ка якын хромосома бар, алар мейозны кичерәләр һәм һәркасына хромосомаларның берәр генә копиясе кертелгән спораларны барлыкка китерәләр. [7] Ophioglossum reticulatum төрләре күп күзәнәкле организмнар арасында иң күп хромосомаларга ия. [8]
Төрләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
2021 елның декабрендә чыккан Дөнья Абагалары (World Ferns) исемлегенә караганда, ыругка алда күрсәтелгән төрләр керә:[9]
- Goswamia
- Ophioglossum costatum Калып:Au
- Ophioglossum eliminatum Калып:Au – status uncertain
- Ophioglossum gomezianum Калып:Au
- Ophioglossum gujaratensis Калып:Au
- Ophioglossum hitkishorei Калып:Au
- Ophioglossum indicum Калып:Au
- Ophioglossum isanensis Калып:Au
- Ophioglossum malviae Калып:Au
- Ophioglossum nudicaule Калып:Au
- Ophioglossum raphaelianum Калып:Au
- Ophioglossum rubellum Калып:Au
- Ophioglossum trilokinathii Калып:Au
- Haukia
- Whittieria
- Ophioglossum s.s.
- Ophioglossum ammophilum Калып:Au – sometimes included in O. gomezianum
- Ophioglossum austroasiaticum Калып:Au – possibly a synonym of O. reticulatum
- Ophioglossum azoricum Калып:Au
- Ophioglossum californicum Калып:Au
- Ophioglossum caroticaule Калып:Au
- Ophioglossum convexum Калып:Au
- Ophioglossum coriaceum Калып:Au
- Ophioglossum fernandezianum Калып:Au – doubtful species
- Ophioglossum × giovanninii Калып:Au
- Ophioglossum gracile Калып:Au – may be included in O. gramineum
- Ophioglossum gracillimum Калып:Au
- Ophioglossum gramineum Калып:Au
- Ophioglossum harrisii Калып:Au
- Ophioglossum jaykrishnae Калып:Au – provisionally accepted name
- Ophioglossum kawamurae Калып:Au
- Ophioglossum lancifolium Калып:Au
- Ophioglossum latifolium Калып:Au
- Ophioglossum lineare Калып:Au – possibly a synonym of O. parvifolium
- Ophioglossum louisii Калып:Au
- Ophioglossum lusitanicum Калып:Au
- Ophioglossum lusoafricanum Калып:Au
- Ophioglossum melipillense Калып:Au
- Ophioglossum namegatae Калып:Au – probably a synonym of O. petiolatum
- Ophioglossum oblongum Калып:Au
- Ophioglossum parvifolium Калып:Au
- Ophioglossum parvum Калып:Au
- Ophioglossum petiolatum Калып:Au
- Ophioglossum × pierinii Калып:Au
- Ophioglossum polyphyllum Калып:Au
- Ophioglossum × pseudoazoricum Калып:Au
- Ophioglossum pusillum Калып:Au
- Ophioglossum reticulatum Калып:Au
- Ophioglossum sandieae Калып:Au
- Ophioglossum scariosum Калып:Au
- Ophioglossum thermale Калып:Au
- Ophioglossum thomasii Калып:Au
- Ophioglossum vulgatum Калып:Au
- Ophioglossum yongrenense Калып:Au
Бу ыругка урнашуы мөмкин булган төрләр: [9]
- Ophioglossum bergianum Schltdl. = Rhizoglossum bergianum
- Ophioglossum falcatum (Presl) Fowler = Ophioderma falcatum
- Ophioglossum intermedium Калып:Au = Ophioderma intermedium
- Ophioglossum simplex Калып:Au = Ophioderma simplex
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Pteridophyte Phylogeny Group, Rouhan G. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns // Journal of Systematics and Evolution — Wiley-Blackwell, 2016. — ISSN 1674-4918; 1759-6831 — doi:10.1111/JSE.12229
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Линней К. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium — 5 — Стокһолм: 1754. — doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ 3,0 3,1 Linnæi C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 eFloras: Ophioglossum accessed 14 February 2014.
- ↑ Елан абагасы :: Татарская энциклопедия TATARICA
- ↑ Discovery of the World’s Smallest Terrestrial Pteridophyte
- ↑ Lukhtanov, Vladimir (2015-07-10). «The blue butterfly Polyommatus (Plebicula) atlanticus (Lepidoptera, Lycaenidae) holds the record of the highest number of chromosomes in the non-polyploid eukaryotic organisms» (en). Comparative Cytogenetics 9 (4): 683–690. DOI:10.3897/compcytogen.v9i4.5760. PMID 26753083.
- ↑ Genome size expansion and the relationship between nuclear DNA content and spore size in the Asplenium monanthes fern complex (Aspleniaceae)
- ↑ 9,0 9,1 Hassler (2004–2021). Genus Ophioglossum L.. World Ferns. Synonymic Checklist and Distribution of Ferns and Lycophytes of the World. Version 12.8. 2021-12-22 тикшерелгән. Чыганакка җибәрү хатасы: Ярамаган
<ref>исемле тамга: «WF_g32» исеме берничә тапкыр төрле эчтәлек өчен билгеләнгән