Бака чыршысы
| Бака чыршысы | |
|---|---|
.jpg) | |
| Халыкара фәнни исем | Myriophyllum L., 1753[1][2] |
| Таксономик ранг | ыру[1] |
| Югарырак таксон | Сланоягодниковые[d] |
| Таксономик төр | M. spicatum[d] |
| Шушы чыганакларда тасвирлана | Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 53(2)[d] |
Бака чыршысы (лат. Myriophyllum) - су чыршысы, су чыршычалары семьялыгыннан күпьеллык су һәм сазлык үсемлекләре ыругы.
Ботаник тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Су асты үсемлекләре. Аларны еш кына эчләрендә һава каналлары булган бик озын сабаклары, бөтеркә яфраклары буенча таныйлар. Үсемлекләр гадәттә төрле яфраклы, су өстендәге яфраклары шул ук үсемлекнең суга баткан яфракларына караганда катырак һәм ваграк, һәм аларда кисемнәр булмаска мөмкин. Төрләр бер яки ике өйле булырга мөмкин. Бер өйле үсемлек төрләре гермафродитлар булып тора, ике өйле үсемлек төрләрендә бер үсемлектә я ир-ат, я хатын-кыз чәчәкләре генә була, чәчәкләре вак, 4 (2) кисәкле, яфраклар арасында урнашалар. "Хатын-кыз" чәчәкләрендә гадәттә яфракчыклар юк. Җимеш үзе шизокарпий, ул өлгергәндә дүрт (ике) чикләвеккә таркала.[3]
Җимешләре һәм яфраклары су кошлары өчен мөһим азык чыганагы булырга мөмкин, ә кошлар орлык һәм клональ таралуда мөһим урын алып тора.
Таралуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
45 ләп төре билгеле, бөтен җир шарында таралган.
Татарстанда 2 төре – башаклы бака чыршысы (M. spicatum) һәм боҗралы бака чыршысы (M. verticillatum) үсә. Тын һәм әкрен ага торган суда үсә.
5-150 см озынлыкта. Сабагы көпшәсыман, ботаклы, яфраклар белән капланган. Яфраклары боҗралы, каурыйсыман телмә җепселле. Чәчәкләре вак, аксыл яки ал төстә, башаксыман чәчәк төркемен хасил итә. Җимеше – күп төш. Июнь-июль айларында чәчәк ата. Җимешләре июль-августта өлгерә. Күбесенчә кышлаучы бөреләрдән һәм чыбыкчалардан үрчи. Балыкларның уылдык чәчү урыны.
Аквариумнарда үстерелә. [4]
Инвазияләр һәм контроль[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Өч инвазив төр ( M. aquaticum, M. heterophyllum and M. spicatum ) Төньяк Америкадагы күлләргә, табигый су юлларына һәм сугару каналларына агрессив рәвештә һөҗүм итәләр.
Теннесси үзәнлеге хакимияте 1960-нчы елларда илнең сулыкларында бу үсемлекне очрата. [5] Бу сәбәпле бака чыршысының азык-төлек яки терлек азыгы буларак бәясен киметәләр, химик матдәләр һәм су дәрәҗәсен киметү ярдәмендә үсемлек белән көрәшәләр.
Таксономия[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Молекуляр филогенетик тикшеренү ярдәмендә ыруг эчендә тагын өч бүлек ачыкланды: [6]
- Мириофиллум ( M. spicatum L. )
- Мезиелла ( Шиндл. ) MLMoody & DHLes ( M. trifidum ( Nees ) MLMoody & DHLes. )
- Брахитека Шиндл. ( M. variifolium Hook.f. )
Төрләр исемлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Myriophyllum alpinum
- Myriophyllum alterniflorum DC., 1815
- Myriophyllum amphibium
- Myriophyllum aquaticum
- Myriophyllum artesium
- Myriophyllum austropygmaeum
- Myriophyllum axilliflorum
- Myriophyllum balladoniense
- Myriophyllum bonii
- Myriophyllum callitrichoides
- Myriophyllum caput-medusae
- Myriophyllum coronatum
- Myriophyllum costatum
- Myriophyllum crispatum
- Myriophyllum dicoccum
- Myriophyllum drummondii
- Myriophyllum decussatum
- Myriophyllum echinatum
- Myriophyllum exasperatum
- Myriophyllum farwellii
- Myriophyllum filiforme
- Myriophyllum glomeratum
- Myriophyllum gracile
- Myriophyllum heterophyllum
- Myriophyllum hippuroides
- Myriophyllum humile
- Myriophyllum implicatum
- Myriophyllum indicum Willd., 1805
- Myriophyllum integrifolium
- Myriophyllum jacobsii
- Myriophyllum lapidicola
- Myriophyllum latifolium
- Myriophyllum laxum
- Myriophyllum limnophilum
- Myriophyllum lophatum
- Myriophyllum mattogrossense
- Myriophyllum mezianum
- Myriophyllum muelleri
- Myriophyllum muricatum
- Myriophyllum oguraense
- Myriophyllum oliganthum
- Myriophyllum petraeum
- Myriophyllum papillosum
- Myriophyllum pedunculatum
- Myriophyllum pinnatum
- Myriophyllum porcatum
- Myriophyllum propinquum
- Myriophyllum pygmaeum
- Myriophyllum quitense
- Myriophyllum robustum
- Myriophyllum salsugineum
- Myriophyllum siamense
- Myriophyllum sibiricum
- Myriophyllum simulans
- Myriophyllum spicatum
- Myriophyllum striatum
- Myriophyllum tenellum
- Myriophyllum tetrandrum
- Myriophyllum tillaeoides
- Myriophyllum trachycarpum
- Myriophyllum trifidum
- Myriophyllum triphyllum
- Myriophyllum tuberculatum
- Myriophyllum ussuriense
- Myriophyllum variifolium
- Myriophyllum verrucosum
- Myriophyllum verticillatum
- Myriophyllum votschii
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Линней К. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium — 5 — Стокһолм: 1754. — doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ 2,0 2,1 Linnæi C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
- ↑ Orchard, 1986
- ↑ https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/baka-chyrshysy Онлайн - энциклопедия Tatarica
- ↑ Gordon E. Smith, Tennessee Valley Authority. Resume Of Studies And Control Of Eurasian Watermilfoil. Journal of Aquatic Plant Management.
- ↑ Moody, Les
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Anderson, Lars W.J., ed. Proceedings of the first international symposium on water milfoil (Myriophyllum spicatum) and related Haloragaceae species. July 23–24, 1985. Vancouver, BC: Aquatic Plant Management Society, United States Environmental Protection Agency. https://www.apms.org/pdf/1985proceedings.pdf.
- (2010) «Systematics of the Aquatic Angiosperm genus Myriophyllum (Haloragaceae)». Systematic Botany 35 (1): 121–139. DOI:10.1600/036364410790862470.
- Orchard, A. E. (1979). «Myriophyllum (Haloragaceae) in Australasia. I. New Zealand: A Revision of the Genus and a Synopsis of the Family». Brunonia 2: 247–287. DOI:10.1071/bru9850173.
- Orchard, A. E. (1986). «Myriophyllum (Haloragaceae) in Australasia. II. The Australian species.». Brunonia 8: 173–291. DOI:10.1071/bru9850173.
- (2002) «Taxonomic revision of the genus Myriophyllum (Haloragaceae) in China». Rhodora 104: 396–421.
- Milfoil munching weevils prove their worth at Fairfield Pond. Middlebury College (September 6, 2007).