Эчтәлеккә күчү

Норильск

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Норильск latin yazuında])
(Norilsk битеннән юнәлтелде)
Норильск
рус. Норильск
Байрак[d]
Нигезләнү датасы 1935
Сурәт
Дәүләт  Россия[1]
Нәрсәнең башкаласы Городской округ город Норильск[d][1]
Административ-территориаль берәмлек Городской округ город Норильск[d][1]
Сәгать поясы UTC+07:00
Хөкүмәт башлыгы Олег Геннадьевич Курилов[d] һәм Ахметчин, Ринат Вячеславович[d]
Халык саны 13 886 (1939)[2],
30 500 (1946)[3],
77 000 (1953)[4],
74 000 (1954)[5],
82 000 (1955)[5],
96 000 (1956)[5],
118 300 (1957)[5],
107 000 (1958)[5],
109 442 (1959)[6],
110 000 (1960)[3],
117 000 (1962)[7],
129 000 (1967)[7],
135 487 (1970)[8],
150 000 (1973)[7],
156 000 (1974),
167 000 (1975)[9],
167 000 (1976)[10],
180 358 (1979)[11],
182 329 (1981)[12],
183 000 (1982)[13],
185 000 (1985)[14],
179 000 (1986)[10],
181 000 (1987)[15],
174 673 (1989)[16],
178 000 (1990)[17],
174 008 (1991)[12],
165 000 (1992)[10],
167 000 (1993)[10],
163 000 (1994)[10],
164 000 (1995)[14],
161 429 (1996)[12],
155 000 (1997)[18],
156 000 (1998)[14],
144 590 (1999)[12],
140 800 (2000)[19],
133 436 (2001)[12],
134 832 (2002)[20],
134 800 (2003)[7],
133 400 (2004)[21],
131 900 (2005)[22],
213 200 (2006)[23],
209 400 (2007)[24],
206 400 (2008)[25],
203 930 (2009)[26],
175 365 (2010)[27],
175 300 (2011)[28],
177 273 (2012)[29],
177 738 (2013)[30],
176 559 (2014)[31],
176 251 (2015)[32],
177 428 (2016)[33],
178 018 (2017)[34],
179 554 (2018)[35],
180 976 (2019)[36],
181 830 (2020)[37],
174 453 (2021)[38]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 90 метр
Кардәш шәһәр Красноярск
Мәйдан 23,16 км²
Почта индексы 663300–663341
Рәсми веб-сайт norilsk-city.ru​(рус.)
Максималь температура 32,2 °C
Җирле телефон коды 3919
Шәрәфле ватандашлар төркеме [d]
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Объектның күренешләре өчен төркем [d]
Карта
 Норильск Викиҗыентыкта

Норильск (рус. Норильск) — Россиядә шәһәр, Красноярск краенда халык саны буенча округының икенче шәһәр.

Халык саны — 176 189 кеше.[39]

2022 елның 15 ноябреннән — «Хезмәт даны шәһәре»[40].

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Норильск Таймыр ярымутравында, Норильская елгасы янында, Красноярсктан 1 500[41]/2 000[42] километр төньяктарак урнаша. Норильск тимер юлында станция.

Май—июньдә шәһәрдә поляр көн, ә декабрь—гыйнварда поляр төн була.

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Норильск климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Уртача максимум, °C −29 −24 −17 −10 −2 9 17 13 5 −7 −19 −22 −5
Уртача температура, °C −39 −35 −30 −21 −11 0 8 5 −1 −13 −27 −31 −11
Уртача минимум, °C −39 −33 −28 −21 −11 0 8 5 −1 −13 −27 −31 −16
Чыганак: WorldClimateGuide.co.uk

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Норильскның беренче өе

XVI—XVII гасырларда Норильск чыганаклардагы бакырны Мангазый халкы кулланган.

1860-елларда Сотниковлар (Дудинка сәүдәгәрләре) хәзерге Норильск тирәсендә каралама бакырны эретү өчен шахта мичен төзегәннәр.

1919 елда бу районда Николай Ураванцев җитәкчелеге астындагы геологик тикшеренүләр башланалар. 1921 елда хәзерге Норильскның беренче өе төзелә.

1935 елда ГУЛаг тоткыннар көчләре белән Норильск тау-металлургия комбинаты төзелеше башлана.

1939 елда Норильск шәһәр тибындагы бистә статусын ала.

1935-1955 елларда эшче көченең нигезе Норильлаг һәм Горлаг тоткыннары булганнар.

1953 елда Горлаг токыннары восстаниены күтәрәләр.

2005 елда Норильск составына Талнах һәм Кайеркан шәһәрләре кертеләләр. Норильск шәһәр округы составына шулай ук Снежногорск шәһәр тибындагы бистәсе керә.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1939[43] 1959[44] 1970[45] 1979[46] 1989[47] 2002[48] 2010[39]
~14 000 109 442 135 487 180 358 174 673 134 832 176 189

Милли состав (2002): руслар — 77,6%, украиннар — 9,0%, әзериләр — 3,4%, татарлар — 2,1%, белоруслар — 1,1%.[49]

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәр оештыручы предприятиесе — Норильск тау-металлургия комбинаты.

Металл эшкәртү, химия, азык-төлек һәм башка ширкәтләре. Снежногорскта — Хантайка ГЭСы.

Югары белем йортлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Норильск индустрия институты
  • Мәскәү дәүләт мәдәният һәм сәнгать институтының филиалы
  • Мәскәү эшкуарлык һәм хокук институтының филиалы
  • Кисловодск икътисад һәм хокук институтының филиалы
  • Красноярск дәүләт педагоика университетының филиалы

Фотогалерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Маяковский исемле драма театры
    Маяковский исемле драма театры
  • Сундук тавы
    Сундук тавы
  • «Нурд-Камал» мәчете
    «Нурд-Камал» мәчете

Танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Татарлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Искәндәр Фәйзуллин, ерак араларга йөзүче, тренер, табиб, Норильск йөзү бассейнының беренче директоры, Норильск шәһәренең шәрәфле ватандашы.
  • Юрий (Хәлил) Бариев, шагыйрь, Норильск шәһәренең шәрәфле ватандашы.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 ОКТМО. 179/2016. Сибирский ФО — 2016.
  2. ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность городского населения СССР по городским поселениям и внутригородским районам.
  3. ↑ 3,0 3,1 Дворецкая А.П., Липатова К.Ю. Норильск и Норильский комбинат в документах Государственного Архива Красноярского края: 1930-1992 годы
  4. ↑ Официальный сайт города Норильска
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Демографические процессы в экстремальных условиях. Норильск в 1950-1960-х гг
  6. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. 2013-09-25 тикшерелгән.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Народная энциклопедия «Мой город». Норильск
  8. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. 2013-09-25 тикшерелгән.
  9. ↑ Российский статистический ежегодник, 1998 год
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Российский статистический ежегодник. 1994.
  11. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. 2013-09-25 тикшерелгән.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Урожаева Т.П. (2016). Миграционные процессы в городах Норильского промышленного района в 1970-1990-е гг pp. 130-138. Уральский исторический вестник №1(50).
  13. ↑ Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001.
  15. ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет : [арх. 28 июнь 2016] : юбилейный статистический ежегодник / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.
  16. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  17. ↑ Российский статистический ежегодник.2002 : Стат. сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
  18. ↑ Российский статистический ежегодник. 1997 год.
  19. ↑ Российский статистический ежегодник. 2000 год.
  20. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более.
  21. ↑ Российский статистический ежегодник. 2004 год.
  22. ↑ Российский статистический ежегодник, 2005 год.
  23. ↑ Российский статистический ежегодник, 2006 год.
  24. ↑ Российский статистический ежегодник, 2007 год.
  25. ↑ Российский статистический ежегодник, 2008 год.
  26. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. 2014-01-02 тикшерелгән.
  27. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Итоги по Красноярскому краю. 1.10 Численность населения гор.округов, мун.районов, гор. и сел. поселений и населенных пунктов.
  28. ↑ Города с численностью населения 100 тысяч человек и более на 1 января 2011 года.
  29. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2013-05-16 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.
  30. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Федеральная служба государственной статистики Росстат (2013).
  31. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014-08-02 тикшерелгән.
  32. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
  33. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (2018-10-05). әлеге чыганактан 2021-05-08 архивланды. 2021-05-15 тикшерелгән.
  34. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017-07-31). әлеге чыганактан 2017-07-31 архивланды. 2017-07-31 тикшерелгән.
  35. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. әлеге чыганактан 2018-07-26 архивланды. 2018-07-25 тикшерелгән.
  36. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года.
  37. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года.
  38. ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.
  39. ↑ 39,0 39,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-12-01 
  40. ↑ Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»
  41. ↑ һава буенча
  42. ↑ су буенча
  43. ↑ http://www.mojgorod.ru/krsnjar_kraj/noriljsk/index.html
  44. ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  45. ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  46. ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  47. ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  48. ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  49. ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2012-12-01 

Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Норильск&oldid=4072231