Эчтәлеккә күчү

Акмәсҗит

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Акмәсҗит latin yazuında])
(Aqmäscit битеннән юнәлтелде)

Акмәчет белән бутамагыз.

Акмәсҗит
укр. Сімферополь
рус. Симферополь
кырымтат. Aqmescit
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1784
Сурәт
Рәсми исем Сімферополь, Aqmescit һәм Симферополь
Рәсми тел кырымтатар теле, украин теле һәм рус теле
Дәүләт  Украина[1]
 Россия[2]
Нәрсәнең башкаласы Кырым Җөмһүрияте, Кырым Автономияле Җөмһүрияте, Акмәсҗит шәһәр бүлгесе[3], Акмәсҗит шәһәр шурасы һәм Акмәсҗит районы[3]
Административ-территориаль берәмлек Акмәсҗит шәһәр шурасы, Акмәсҗит шәһәр бүлгесе[3], Кырым өлкәсе[d], Кырым АССР һәм Таврия губернасы
Сәгать поясы UTC+03:00 һәм UTC+02:00
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Кырым
Территориясенә дәгъва итә Россия һәм Украина
Хөкүмәт башлыгы Игорь Лукашов[d] һәм Проценко, Елена Степановна[d]
Канунбирү органы Акмәсҗит шәһәр шурасы
Халык саны 7000 (1839),
13 768 (1847),
17 000 (1864),
38 000 (1887),
49 078 (1897),
62 679 (1910),
66 452 (1911),
91 000 (1914),
71 000 (1923),
88 000 (1926),
83 248 (1931),
142 634 (1939)[4],
67 000 (1945),
187 623 (1959)[5],
223 000 (1967),
249 053 (1970)[6],
280 000 (1975),
301 505 (1979)[7],
338 000 (1987)[8],
343 565 (1989)[9],
374 000 (1992),
341 000 (1998),
343 644 (2001)[10],
343 536 (2003),
342 523 (2004),
341 599 (2005),
340 644 (2006),
339 577 (2007),
337 830 (2008),
337 139 (2009)[11],
336 588 (2010)[11],
336 330 (2011)[11],
335 582 (2012)[12],
337 285 (2013)[12],
332 317 (2014)[13],
332 608 (2015)[14],
336 460 (2016)[15],
341 155 (2017)[16],
341 799 (2018)[17],
341 527 (2019)[18],
342 054 (2020)[19],
340 540 (2021)[20]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 350 ± 1 метр
Кардәш шәһәр Һайделберг[21][22], Новочеркасск[21], Кечкемет[21], Искешәһәр[21], Иркутск[21], Мәскәү, Омск[21][23], Улан-Удэ[22], Сейлем[21], Русе[d][21], Падова[21], Түбән Новгород, Көньяк-Көнбатыш административ округ[21], Киреч[22], Донецк[21], Чернивси[21] һәм Bursa
Мәйдан 107 ± 1 км²
Почта индексы 95000–95490 һәм 295000–295490
Рәсми веб-сайт simgov.ru
Харита сурәте
Коллаж
Феноменның икътисады экономика Симферополя[d]
Беренче язма телгә алу БЭК II гасыр
Җирле телефон коды +380 3652
Шәрәфле ватандашлар төркеме [d]
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Объектның күренешләре өчен төркем [d]
Карта
 Акмәсҗит Викиҗыентыкта

Кәбир-Җамигъ мәчете

Акмәсҗит яки Симферополь (укр. Сімферополь, рус. Симферополь, кырымтат. Aqmescit, Акъмесджит) — Кырымда урнашкан шәһәр. Кырым Җөмһүриятенең идарә, сәнәгый, мәдәни, фәнни үзәге. Кырым ярымутравының үзәгендә урнаша. Кырымтатар Милли Мәҗлесенең урнаштыру урыны. Әүвәл заманда Aкмәчет урынында скиф мәркәзе, скиф Неаполе, Алтын Урданың Кирмәнчек шәhәре булган.

Кырым ярымутравында тагы Акмәчет исемле авыл бар, шуңа күрә рәсми чыганакта Симферополь Акмәсҗит дип йөртелә, ләкин татарча матбугатта Акмәчет атамасы ешрак кулланыла.

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Акмәсҗит Кырым ярымутравында, Салгир елгасында урнашкан. Тимер һәм автомобиль юллары төене.[24]

Сәгать поясы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәскәү вакыты
Мәскәү вакыты

Акмәсҗит Мәскәү вакыты (Moscow Time Zone, MSK) сәгать поясында урнашкан. UTC белән аермасы +3:00 сәгать тәшкил итә.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Алтын Урда чорында татарлар Кирмәнчек шәһәрен салалар, соңрак биредә ак мәчет төзелә һәм Кырым ханлыгы чорында кирмән Акмәчет дип йөртелә башлаган.

Кырым ханлыгы вакытында Бакчасарай ил башкаласы статусына ия булган, ләкин Акмәсҗит шәһәрендә калга (дәүләттә ханнан соң икенче башлык) йорты урнашкан булган.

1781 елда Кырым ханлыгы Россия империясе тарафыннан басып алына. 1783 елда урыслар Акмәчет исемен Симферопольгә үзгәртәләр.

Павел I шәһәргә татар исемен Акмәчет кайтара, ләкин Павел I не үтергәннән соң урыслар яңадан шәһәргә Симферополь исемен бирәләр.

1944 елда Акмәчет шәһәреннән кырым татарлары сөргенлеккә җибәрелә.

1945 елда Симферополь Кырым Мохтари Җөмһүриятенең башкаласы статусын югалта.

1954 елда Кырым өлкәсе Украинага тапшырыла.

2014 елда Кырым кризисы һәм Кырым статусы турында референдумнан соң Кырым Акмәсҗит башкаласы белән Россия Федерациясенә кире кайтарыла.

Хәзер Акмәчет шәһәрендә Кырымтатар Милли Мәҗлесе урнаша.

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Уртача еллык температура — +10,8 °C
  • Уртача еллык җил тизлеге — 4,4 м/с
  • Уртача еллык һава дымлылыгы — 74 %
Акмәсҗит климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Абсолют максимум, °C 20,4 21,9 28,7 31,5 34,2 37,7 39,3 39,5 37,2 33,3 28 25,4 39,5
Уртача максимум, °C 3,9 4,7 9,1 15,9 21,4 25,7 28,9 28,7 23,1 17 10,4 5,6 16,2
Уртача температура, °C 0,2 0,4 3,9 9,9 15,1 19,5 22,3 22 16,9 11,3 5,8 2 10,8
Уртача минимум, °C −2,9 −3,2 −0,2 4,8 9,5 13,9 16,5 16,1 11,6 6,8 2,2 −1,1 6,2
Абсолют минимум, °C −26 −30,3 −18,4 −11,1 −8,4 0,7 3,6 3,8 −5,1 −11,4 −21,7 −23,2 −30,3
Явым-төшем нормасы, мм 39 36 37 34 34 58 46 52 42 42 49 45 514
Чыганак: Погода и климат

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1897[25] 1926[26] 1939[26] 1959[27] 1970[28] 1979[29] 1989[30] 2001[31]
49 078 86 145 142 634 187 623 249 053 301 505 343 565 363 597

Милли состав (2001): урыслар — 66,7%, украиннар — 21,3%, кырымтатарлар — 7,0%, беларуслар — 1,1%.

Административ бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Киев районы
  • Тимер юл районы
  • Үзәк районы

Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Күренекле кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ archINFORM — 1994.
  2. ↑ Crimea has joined the ranks of the world’s ‘gray areas.’ Here are the others on that list.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 ОКТМО. 179/2016. Крымский ФО
  4. ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 г. Численность городского населения СССР по городским поселениям и внутригородским районам.
  5. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  6. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  7. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  8. ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет : [арх. 28 июнь 2016] : юбилейный статистический ежегодник / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.
  9. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  10. ↑ Кількість та територіальне розміщення населення України. Дані Всеукраїнського перепису населення 2001 року про адміністративно-територіальний поділ України, чисельність, розміщення та склад населення України за статтю, групування населених пунктів, адміністративних районів, сільських рад за чисельністю населення станом на 5 грудня 2001 року.. 2014-11-17 тикшерелгән.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2011 року» . - Киів, ДКС, 2011. - 112с.. 2014-09-01 тикшерелгән.
  12. ↑ 12,0 12,1 Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2014 року». 2014-09-01 тикшерелгән.
  13. ↑ Перепись населения 2014 года. Численность населения Крымского федерального округа, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений. 2015-09-06 тикшерелгән.
  14. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (2018-10-05). әлеге чыганактан 2021-05-08 архивланды. 2021-05-15 тикшерелгән.
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017-07-31). әлеге чыганактан 2017-07-31 архивланды. 2017-07-31 тикшерелгән.
  17. ↑ Оценка численности постоянного населения по городским округам и муниципальным районам Республики Крым по состоянию на 01.01.2018 года. 2020-02-07 тикшерелгән.
  18. ↑ Оценка численности постоянного населения по городским округам и муниципальным районам Республики Крым по состоянию на 01.01.2019 года. 2020-02-07 тикшерелгән.
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года.
  20. ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.
  21. ↑ 21,00 21,01 21,02 21,03 21,04 21,05 21,06 21,07 21,08 21,09 21,10 21,11 https://tass.com/politics/906463
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 https://www.heidelberg.de/hd/HD/Leben/Simferopol.html
  23. ↑ http://admomsk.ru/web/en/city/international/russian#simferopol
  24. ↑ Акмәшҗиттән поездлар маршрутлары
  25. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1424
  26. ↑ 26,0 26,1 http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm
  27. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
  28. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
  29. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg2.php
  30. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
  31. ↑ http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/total_population/structure_population/sel_1/?box=1.1W&k_t=01&rn=01101&id=&botton=cens_db
Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Акмәсҗит&oldid=4140722