Википедия:Proyekt:Baş bit/Tanılğan şäxes

Bu baş bittäge "tanılğan şäxeslär" turındağı bülegendä urnaştırır öçen avtomatik yañartu qalıpların buldıru proyektı.
Qalıplarda kürsätü öçen namzätlär turında mäğlümat könneñ waqiğalar, tuular yäki wafatlar büleklärennän saylap alına.

Bu kön belän bäyle tanılğan şäxes Merilin Monro (inglizçä Marilyn Monroe, tuğan Norma Jeane Mortenson, çuqınğannan soñ Norma Jeane Baker; 1926 - 1962, Los-Anjeles) - AQŞ kinoaktrisası, cırçı, model. Aenise 1934 yılda psixiatriä xastaxanäsenä eläkkännän sonh, yäş Norma ozaq waqıtta yätimnär yortında tora. 16 yäştä Norma eşçe Ceyms Dougerti kiäwgä çığa häm Columbia studiäse belän kontraktnı imzalıy. 1948 yılda (22 yäştä) berençe film rolen uynıy. Merilin 30 filmda uynağan, seks-simvol bulıp sanala. Başqalar • Üzgärtü • Proyekt • Yañartırğa

Bu qalıplarğa mäğlümat kertü kriteriyları

Monda urnaştırılğan mäğlümat Википедия:Проект:Ел көннәре proyektı çiklärendä buldırılğan bitlärdän igezäklärennän saylana.

• Fotografiäse bulu.
• Bu könneñ tuularda, soñınnan waqiğalarda oçrağannarğa.
• Başqa könnärdäge, shulay uq Bu könneñ saylanğan waqiğaları proyektı qalıplarında oçramağannarğa, kiñräk tanılğannarına, şulay uq Bu könneñ saylanğan waqiğaları proyektı qalıplarında oçramağannarğa östenlek.
• Tatar, başqa Rusiä Federatsiäse tarixında ez qaldırğan millätlär wäkilläre häm Rusiägä ber dä qağılışı bulmağannarnı, başqa qıytğalarda yäşäwçe xalıqlar wäkillärne; ir-at belän xatın-qızlarnı; XXI, XX häm başqa gasırlarda yäşägännärne tigez totırğa kiräk.

Quyılğannar

Ay	Baş bit'tä avtomatik yañartıluçı Tanılğan şäxes proyektı qalıpları isemlege
Ğinwar	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31
Fevral	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29
Mart	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31
Aprel	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
May	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31
İyün	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
İyül	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31
Avgust	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31
Sentäber	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
Oktäber	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31
Noyäber	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
Dekäber	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31

Ağımdağı ay 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 1 Merilin Monro (inglizçä Marilyn Monroe, tuğan Norma Jeane Mortenson, çuqınğannan soñ Norma Jeane Baker; 1926 - 1962, Los-Anjeles) - AQŞ kinoaktrisası, cırçı, model. Aenise 1934 yılda psixiatriä xastaxanäsenä eläkkännän sonh, yäş Norma ozaq waqıtta yätimnär yortında tora. 16 yäştä Norma eşçe Ceyms Dougerti kiäwgä çığa häm Columbia studiäse belän kontraktnı imzalıy. 1948 yılda (22 yäştä) berençe film rolen uynıy. Merilin 30 filmda uynağan, seks-simvol bulıp sanala. Üzgärtü 2 Ğata Kamskiy (çın iseme Ğataulla Röstäm ulı Sabirov; 1974 yılnıñ 2 iyünendä tuğan) — AQŞda yäşäwçe tatar şaxmatistı. / SSRBnıñ yegetlär çempionatında ike tapqır ciñüçese. Tiz şaxmat buyınça ğämäldäge Dönya çempionı. 1989 yıldan başlap AQŞta yäşi. 1996-2004 şaxmat eşçänlegennän çitläşä, belem ala — yurist diplomına iä bula, üzeneñ yuridik şirkäten açıp cibärä. Şaxmat buyınça AQŞ çempionı (1991, 2010). Üzgärtü 3 Nikoláy Mixail ulı Karamzin (1766 yılnıñ 12 dekäbere — 1826 yılnıñ 3 iyüne) — rus tarixçısı, istoriograf, yazuçı, şağir. Peterburg Fännär akademiäseneñ möxbir äğzası, «Mäskäw jurnalı» häm «Awrupa xäbärçese» möxärrire. «Rus säyäxätçese xatları» häm «Mesken Liza» äsärläre aşa rus sentimentalizmı ölkäsenä nigez sala. Üzgärtü 4 [[1]] Lena Ğalimcan qızı Şakircanova (Şağircan, 1945 yılnıñ 4 iyün, / SSRB, RSFSR, TASSR, Aqtanış rayonı Puçı awılı) — tatar şağiräse. 1968-1973 yıllarda, TASSR däwlät cır häm biü ansamblendä cırçı-artistka bulıp eşli, 1974 yılda ul Tatarstan radiokomitetına tärcemäçe xezmätenä küçä. Berençe şiğerläre mäktäptä uqığan yıllarında rayon gäzetasında basılalar. 1970 yıldan birle şiğri tsiklları belän daimi räweştä respublikanıñ köndälek matbuğat orğannarında qatnaşıp kilä. 1982 yılda “Mölderämä küñel” digän möstäqil kitabı dönya kürä. Üzgärtü 5 Adam Smit (inglizçä Adam Smith, 1723 -1790, Edinburg, Şotlandiä) - Şotlandiä iqtisadçısı, etik-fälsäfäçe, zamança iqtisadi teoriägä nigez saluçılarnıñ berse. Kerkoldi şähärendä tamğaçı ğailäsendä tuğan. Glazgo Universitetın tämamlağan, Oksford kölliätendä uqığan. Edinburg, Glazgo Universitetında uqıtqan. Smit iqtisadi qanunnar obyektivlığın yaqlağan. Smit eşkärtkän sistema irekle bazar eşen taswirlağan, eçke iqtisadi mexanizmnar (tışqı säyäsi idärä bulmağanda) nigezendä bazar mönäsäbätläre taswirlana. Bu qaraş älegä iqtisadi belem nigeze bulıp sanala. Smit "iqtisadi adäm" häm "tabiği tärtip" mäsläklären täğbir itkän. Bu qaraşı buyınça adäm - böten cämğiätneñ nigeze bulıp sanala, ä keşeneñ totışı şäxsi tabış häm fayda belän bäyle ikän dip taswirlana. Üzgärtü 6 Regiomontan (latinça Regiomontanus, çın iseme Johannes Müller) — alman astronomı häm matematiğı. 1472 yılda Awrupada berençe keşe bularaq Regiomontan Halley kometasın küzätä. Regiomontan tipografiä ısulı belän çığarğan berençe astronomik tablitsalarnı Vasko da Gama, Kolumb qullanğannar. Yohann 12 yäşendä Leyptsig universitetına uqırğa kerä, 15 yäştä Vena universitetına küçä. Ptolemeynıñ Älmagestın grekçadan latinçağa tärcemä itär öçen 25 yäştä kitapxanälärgä bay Rimğa kitä. Regiomontan ğäräp astronomnarı uylap tapqan astronomik qorallar turında kitap yaza: astroläbiä, qoyaş säğäte, armillär sfera (“meteoroskop”). Üzgärtü 7 Möämmär bän Möxämmät Äbü Mänyar Ğabdel Saläm bän Xämit äl-Qaddafi (7.06.1942 - 20.10.2011, Sirt, Liviä) — Liviä Cämähiriäse başlığı, palkawnik. Mäktäptä uqığan waqıtta uq ul, yäşeren säyäsi oyışmağa nigez salıp, antikolonial çaralar ütkärä başlıy. Mäktäptän soñ Qaddafi Böyekbritaniä xärbi kolledjında uqıy. Annarı Liviä elemtä ğäskärlärendä xezmät itä başlıy. 1967 yılda, Misır - İsrail suğışı däwamında, Liviä patşası İdris İ röxsäten almıyça, Qaddafi üz ğäskären Misırğa yärdämgä cibärä. 1969 yılda 27 yäşendäge Qaddafi Libiä xärbiläreneñ patşağa qarşı xäräkäten citäkli häm patşanı bärep töşerä. 1970 yıllarda isä Qaddafi üzeneñ «Yäşel kitap» dip atalğan mäşhür xezmätendä xalıqnıñ säyäsät häm iqtisad belän üzallı, xäkimiätkä ixtıyac kiçermiçä genä idärä itä aluın isbatlarğa tırışa. Ul bu teoriägä nigezlänep Liwiäne dä «Cämähiriä» (xalıqnıñ turı xäkimiäte) dip atıy başlıy. Üzgärtü 8 Ser Tim Berners-Li (inglizçä Sir Timothy John «Tim» Berners-Lee; 1955) - Böyekbritaniä ğalime, URI, URL, HTTP, HTML internet texnologiälären, Bötendönya Päräwezen uylap tabuçısı. Bötendönya Päräweze konsortsiumınıñ ğämäli başlığı. Semantik päräwez kontsepsiäseneñ avtorı. İnformatsion texnologiälär buyınça eşlärneñ avtorı. Üzgärtü 9 Luara Şakircanova - 1950 yılda Ätnä rayonınıñ Külle-Kime awılında uqıtuçılar ğailäsendä tua. Başta Qazan teatr uçilişçesın, annan Leningrad teatr, muzıka, kinematografiä institutın tämamlıy. İcat yulın Luara näfis süz ostası bularaq Ğ.Tuqay isemendäge filarmoniä estradasında başlıy. Qısqa ğına waqıt Q.Tinçurin teatrında töp röllär uynap, tamaşaçı küñelen yawlıy. Artistqa şulay uq Finländiä, Şvetsiä, Polşa, AQŞ tatarları yanında bulıp, spektakl'lär quyıp, alarnıñ milli ruxın üsterügä dä üz öleşen kertte. Üzgärtü 10 Lüdmila Zıkina - 92 ildä çığış yasap dan qazanğan rus çırçısı, Rusiä däwlät akademik xalıq muzıkası ansamblen oyıştıruçısı. Mäskäwdä, eşçelär ğailäsendä tua, balaçaqta oçuçı bulırğa xıyallana. Professional cırçı karyerası 1947 yılda Bötensoyuz yäş cırçılar bäygesendä finalğa çığuı belän başlana. Üzgärtü 11 Könneñ saylanğan şäxese (11.06.tuu yılı, Tuu urını - ülem köne.ülem yılı, ülem urını) — qısqa bilgelämä. 2-3 tormış faktı. Üzgärtü 12 Frederik Passi (fr. Frederic Passı, 1822 – 1912) – frantsuz säyäsi eşleklese. Xalıqara tınıçlıq Ligasına nigez saluçı häm anıñ berençe citäkçese, Xalıqara parlamentara berlekkä nigez saluçılarnıñ berse. 1901 yılda Tınıçlıq öçen Nobel premiäseneñ berençe laureatı. Üzgärtü 13 Ceyms Klerk Makswell (inglizçä James Clerk Maxwell; 1831-1879, Kembric, Angliä) - Böyekbritaniä fizigı, matematigı, mexanigı. Şotland millätle. Makswell klassik elektrodinamika, gazlarnıñ kinetik teoriäse nigezlären sala, termodinamikağa häm molekulalar fizikasına zur öleş kertä. Tösle fotografiä mäsläkläreneñ avtorı. Makswellnıñ iñ zur açışı - üzgärüçän elektromagnitik qırda taypılma ağım buluı turındağı farazı häm şul faraznı isbatlawı. Üzgärtü 14 Ernésto «Çe» Gevára (isp. Ernesto «Çe» Guevara, 1928 - 1967) — latin-amerikalı inqıylabçı, Kuba inqıylabınıñ komandantese (1959), Kuba däwläteneñ eşleklese. 1955 yılda Meksika başqalası Mexikoda tabib bulıp eşlägändä, anda bertuğan Fidel häm Raul Kastro belän tanışa. 1957 yılda Çe citäkçelegendä Kuba inqıylabçıları Uvero bäreleşendä ciñälär. Kuba inqıylabı ciñgännän soñ, Ernesto Çe Gevara Kuba Milli Bankı prezidentı, soñraq - Kuba sänäğäte ministrı bulıp eşli. 1965 yılda Kongo-Leopoldville inqıylabına, 1966 yıldan Boliviä partizan törkemendä inqıylab köräşen däwam itterä. Üzgärtü 15 Kortni Koks (ingl. Courteney Cox, 15.06.1964, Birmingem, Alabama ştatı, AQŞ) – Amerika aktrisası. Kübräk "Duslar" serialındağı Monika Geller bularaq mäşhür. Üzgärtü 16 Salawat Yulayev (baş. Салауат Юлаев, 1754 – 1800) – başqort xalqınıñ milli batırı, şağir, Yemelyan Pugaçövnıñ köräştäşe, 1773 – 1775 yıllardağı Krestian suğışı citäkçeläreneñ berse. Üzgärtü 17 Robert Niğmätullin – tatar ğälime, Rusiä Fännär Akademiäseneñ P. Şirşov isemendäge okeanologiä institutı direktorı, fizika-matematika fännäre doktorı, akademik. Kärimä Niğmätullinanıñ atası. Üzgärtü 18 Lex Aleksándr Kaçínskiy (18.06.1949, Warşaw, Polşa — 10.04.2010, Smolensk ölkäse, Rusiä Federatsiäse) — poläk yuristı häm säyäsätçese, Varşava merı (2002—2005), Polşa prezidentı (2005-2010), «Xoquq häm ğädellek» firqäsı liderlarınıñ berse. Üzgärtü 19 Ann Hidalgo (fr. Anne Hidalgo; 19.6.1959, İspaniä) - Frantsiä säyäsätçese, 2014 yıldan Parij merı, Sotsialistik firqäneñ äğzası. Şähär tarixında Parij merı wazifasında berençe xatın-qız bulıp tora. Babayı - İspaniä kommunistı. Üzgärtü 20 Jak Offenbax (fr. Jacques Offenbach; 20.6.1819, Köln, / Prussiä — 5.10.1880, Parij, Frantsuz imperiäse) — frantsuz operettasına nigez saluçılarnıñ berse bulğan kompozitor. Üzgärtü 21 Berta Zutner (baronessa Berta Sofiä Feliçita Froyfraw fon Zutner, 9.6.1843, Praga – 21.6.1914, Vena, / Avstro-Vengriä imperiäse) — yazuçı, xalıqara patsifistik xäräkät eşleklese, Tınıçlıq öçen Nobel premiäseneñ 1905 yılda laureatı. Berta fon Zutner isemen Almaniä häm Avstriädä küp sanlı mäğärif oyışmaları yörtä. Berta fon Zutnernıñ äsärläre tatar telenä tärcemä itelmägän. Üzgärtü 22 Äminä Safiullina ( TASSRnıñ Arça kantonı Yamaşirmä awılı, RSFSR, / SSRB, 22.06.1925) — tatar jurnalistı, Tatarstan televidenieseneñ tarixında berençe diktor. Üzgärtü 23 Anna Axmatova (23.6.1889, Odessa, / Rusiä İmperiäse - 05.3.1966, Domodedovo, Mäskäw ölkäse, RSFSR, / SSRB) - Urıs şiğriätneñ "Kömeş Ğasırı" şağiräse. Urıs lirik ğöref-ğädätlären däwam itterüçelärneñ berse. Lev Gumilöv anası. Üzgärtü 24 Nikolay Nikiforov (24.6.1982, Qazan, TASSR, RSFSR, / SSRB) — Rusiä säyäsätçese. 2010—2012 yıllarda Tatarstan Respublikası mäğlümatläşterü häm elemtä ministrı, 2012 yılnıñ 21 mayınnan — Rusiä Federatsiäse elemtä häm massaküläm kommunikatsiälär ministrı. Üzgärtü 25 Qıyam Miñlebayev (25.6.1929, Bua kantonınıñ Keçe Çınlı awılı, TASSR, / SSRB - 3.9.2005, Qazan, Tatarstan Respublikası, Rusiä Federatsiäse) — tatar jurnalistı, täcribäle professional tärcemäçe (rus klassikası, çit il ädäbiäte häm sovet avtorları), Tatarstan kitap näşriäte redaktorı. Üzgärtü 26 Ogüst Beernart (26.6.1829, Ostende, Belgiä – 6.10.1912, Lütsern, Şweytsariä) – belgiäle säyäsätçe, 1884-1894 yıllarda Belgiä premyer-ministrı, 1909 yılda Pol d’Eturnel de Konstan belän bergä Tınıçlıq öçen Nobel premiäse laureatı, xoquq doktorı. Üzgärtü 27 Alsu Safina (27.6.1983, Bögelmä, TASSR, RSFSR, / SSRB) — arxitektor-dizayner, cırçı, Rusiä Federatsiäse estradasınıñ kürenekle wäkile, Tatarstan Respublikası xalıq artistı. 2000 yılda Şvetsiädä uzğan «Yevrovidenie-2000» Xalıqara estrada cırları bäygesendä II urın ala. Xäzerge waqıtta eşmäkär Yan Abramovta kiäwdä. Safina isemle qız bala tärbiäli. Üzgärtü 28 Jan-Jak Russo (frantsuzça Jean-Jacques Rousseau; 1712, Jeneva - 1778, Ermenonvil, Parij yanında) - frantsuz yazuçısı, fiker iäse. Xalıqnıñ däwlät eşe belän idärä itü formasın - turı demokratiäne uylap çığarğan, bu forma xäzergä köndä dä qullanıla, mäsälän Şweytsariädä. Şulay uq muzıka belgeçe, köyyazar, botanik. Russo qaraşı buyınça härber däwlät cämäğät kileşüe näticäsendä barlıqqa kilä. Xalıq - yuğarı xäkimiät iäse. Russo icatı tä'sirendä referendum töşençäse barlıqqa kilgän. Russonıñ iñ tanılğan muzıkal' äsäre - "Awıl sixerçese" operası (fr). Frantsiäneñ küpçelek kommunalarında Russo isemendäge uram bar, ilneñ "Jan Jak Russo" isemle köymäse bar. Üzgärtü 29 Sergey Vitte (29.6.1849, Tiflis - 13.3.1915, Petrograd, / Rusiä İmperiäse) - kürenekle Rusiä däwlät eşleklese, böyek Rusiä islaxçısı. Yullar elemtäse ministrı (1892), finans ministrı (1892—1903), ministrlar Komitetı räise (1903—06), Ministrlar Şurası räise (1905—06). Rusiädä "altın standart" kertkän (1897), Rusiä aqçasın nıq valütasın itep yasağan, Rusiägä çit illärdän investitsiälärne cälep itkän, ayıruça timer yullar tözeleşenä, TransSib tözeleşen buldıruçı, ağrar islaxnı icat itüçe. Üzgärtü 30 Mirza Fatali Axundzadä (30.6.1812, Şäki — 10.3.1878, Tiflis, / Rusiä İmperiäse) — kürenekle äzäri yazuçısı, şağir häm tärcemäçe, mäğrifätçe-fälsäfäçe, cämğiät eşleklese, äzäri dramaturgiäsenä häm ädäbi tänqitenä nigez saluçı. Üzgärtü

Kiläçäk ay 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 1 Adelina Sotnikova (1.7.1996, Mäskäw, Rusiä Federatsiäse) — timerayaqta figuralı şuuçı, xatın-qızlar arasında yalğız şuuda Olimpiä uyınnarı çempionı (2014). Üzgärtü 2 Ğaysä Yenikeyev (2.7.1864, Ufa gubernası Bäläbäy öyäze Qarğalıbaş awılı, / Rusiä İmperiäse — mart 1931, / SSRB) — säyäsätçe, mäğrifätçe, etnograf. Näselle tatar dvorännarı ğailäsendä tua. Irınburda uqıtuçılar seminariäsen tämamlap, urıs-tatar qazna uçilişçesı, «Xösäyeniä» mädräsäsendä eşli. Tatar-başqort xalqınıñ muzıkal folklorın cıyu ekspeditsiälärgä yöri. 1907-1917 yıllarda Rusiä imperiäse Däwlät Dumasınıñ (en) 3nçe häm 4nçe çaqırılışlarında Bäläbäy öyäzennän deputat bulıp eşli. 1929 yılda Ğ. Yenikeyev tuplağan 114 xalıq cırı yazmasın BaşNarKomPros ( Başqort ASSRnıñ Mäğärif ministrlığı) satıp ala. Kollektsiä Ufanıñ mädäniät institutı arxivında saqlana. Üzgärtü 3 Frants Kafka (3.07.1883, Praga, / Avstro-Vengriä imperiäse – 3.06.1924, Klosternoyburg, Avstriä) – XX ğasırnıñ töp alman telle yazuçılarınıñ berse, anıñ küpçelek äsärläre wafatınnan soñ ğına näşer itelä. Anıñ absurd häm tışqı dönya häm yuğarı avtorittetan qurquğa bay äsärläre uquçıda şomlı xislär tudıruğa sälätle. Üzgärtü 4 Lyuis Keroll (chyn iseme Çarlz Lütwidj Dodjson, 27.01.1832, Darsberi - 14.01.1898, Gildford, Angliä, Böyekbritaniä) - ingliz yazuçısı, matematik, logik, fälsäfäçe häm fotoğraf. İñ mäşhür eşläre – «Alisa moğcizalar dönyasında» häm «Alisa közgelär dönyasında». Üzgärtü 5 Ruşaniä Arslanova (5.7.1935, Çüpräle rayonınıñ Keçe Çınlı awılı, TASSR, / SSRB) — tatar şağiräse. Ätise yağınnan näseldägelär — awılda tegermän totuçı qara baylar, xezmät itep üz tormışların yuğarı däräcägä ireştergän bulsalar, änise yağındağı babası aq baylar dan isäplänep, mäçet totıp, awılda mäğrifät taratuçılardan bulğannar. Üzgärtü 6 Frida Kalo (6.7.1907 - 13.7.1954, Mexiko, Meksika) — üz avtoportretları belän tanılğan Miksikän rässamı. Kalo icatına Kolumbka qädärge Miksikä mädäniäte häm sänğäte zur tä'sire yasağan. Tormışı buyı Kommunist firqäsen yaqlağan, cenazası yolasında il prezidentı qatnaşqan. Üzgärtü 7 Gustav Maler (7.71860, Kalişte, Bohemiä, / Avstriä imperiäse - 18.5.1911, Vena, / Avstro-Vengriä imperiäse) - kürenekle avstriäle kompozitor, dirijör. XIX-XX ğasırnıñ tanılğan simfoniälär yasawçı kompozitorı. Romantizmnan modernizmğa taba küperne yasağan kompozitor. Tormışında berençe çiratta dirijör bularaq tanılğan. Maler icadi mirası simfoniälärdän häm cırlardan tora. Malergä ülgännän soñ ğına dan kilä. Üzgärtü 8 Rifat Sälax (8.7.1987, TASSRnıñ Bua rayonındağı Yaña Çäçqap awılı, RSFSR, / SSRB) - tatar şağire, jurnalistı. 2008 yıldan Tatarstan yazuçılar berlege äğzası, 2013'dan - anıñ matbuğat üzäge citäkçese. Üzgärtü 9 Viktor Yanukoviç (9.7.1950, Ukrain SSRnıñ Donetsk ölkäsendäğe Yenankievo şähäre, / SSRB) - Ukrainanıñ säyäsät häm däwlät eşleklese, dürtençe prezidentı (2010 yılnıñ 25 fevralennän). 2014 yılnıñ 22 fevralendä Xäkimiätne basıp alğan Yevromäydan köçläre Yanukoviçqa impiçment belderde. Näsele lipka tatarlarına barıp totaşa. Üzgärtü 10 Nikola Tesla (serbça Никола Тесла, 1856-1943) - elektrotexnika häm radiotexnika tarmaqlarında uylap tabuçı, fizik. Avstro-Vengriädä tuğan häm üskän, soñraq Frantsiädä häm AQŞta eşlägän. Efir teoriäseneñ tarafdarı. Tesla istälegenä magnit ağımı tığızlığınıñ berämlege Tesla dip atalğan. Üzgärtü 11 Almaz Monasıypov (11.07.1925, TASSRnıñ başqalası Qazan şähäre, RSFSR, / SSRB - 23.07.2008, Mäskäw, Rusiä Federatsiäse) — tatar kompozitorı, Tatarstannıñ häm Rusiäneñ atqazanğan sänğät eşleklese, Ğ.Tuqay isemendäge Däwlät büläge laureatı. Böyek Watan suğışınnan qaytqaç, Qazan däwlät konservatoriäsenä kerä, anda Albert Lemannıñ kompozitsiä klassı buyınça uqıy. 1972 yıldan kompozitor Mäskäwdä yäşi. Üzgärtü 12 Mälälä Yüsäfzäi (Mingora, Paqstan) - xatın-qızlarğa belem alu röxsäte öçen köräşüçe xoquq yaqlawçısı. 2013 yılda üz eşçänlege öçen Anna Politkovskaya isemendäge häm Andrey Saxarov isemendäge premiälärgä layıq bula. Üzgärtü 13 Mirsäyet Soltanğäliev (13.07.1892, Qırmısqalı awılı, Ufa gubernası, / Rusiä İmperiäse - 28.01.1940, Lefortovo törmäse, Mäskäw, / SSRB) – ataqlı sovet säyäsät häm däwlät eşleklese. Möselman xalıqları arasınnan Stalin çoorındağı iñ yuğarı däräcädä torğan bolşevik-citäkçe. SSSRnı törle «ranjirdağı» respublikalardan tözügä qarşı, barlıq respublikalar da ber ük xoquqlardan faydalanırğa tieş dip çığa. Üzgärtü 14 İngmar Bergman (14.7.1918 - 30.7.2007, Şvetsiä) - Şved kino häm teatr rejissörı, stsenarist, yazuçı. Bergman icatınıñ töp teması - din, ğailä, şäxes krizisı. Anıñ tuğız balaları üz tormışın sänğätkä bağışlağan. Üzgärtü 15 Märğubä Xösäyen qızı Sırtlanova (15.07.1912, Bäläbäy, Ufa gubernası, / Rusiä İmperiäse - 1.10.1971, Qazan, TASSR, RSFSR, / SSRB) — Qızıl ğaskärneñ gvardiä ölkän leytenantı, oçuçı, Sovetlar Berlege qaharmanı. Urta mäktäpne tämamlağaç, ul 1929 yıldan Taşkentta telegrafist bulıp eşli, annarı graydannar aviatsiäseneñ Urta Aziä idäräsendä hawa liniäläre texniğı wazifasın başqara. Mäğubä Tbilisida aeroklub häm Üzäk planer mäktäben tämamlıy. 1941 yılnıñ iyülennän M.Sırtlanova Sovet armiäsendä zveno komandirı bulıp sanitar aviatsiä otryadında oça. 1942 yılnıñ dekaberennän ul Böyek Watan suğışı frontlarında tönge bombardirovşçiklar aviatsiäse diviziäseneñ 46-nçı gvardiä polkında eskadrilya komandirı urınbasarı bula, 1945 yılnıñ mayına qädär 780 suğışçan oçış yasıy häm doşmannıñ küp kenä ğäskäri köçlären häm texnikasın yuq itä. Üzgärtü 16 Rual Amundsen (16 iyül 1872, Borge awılı, Estfoll guberniäse, Norvegiä — 18 iyün 1928, Barents diñgeze)— norvegiäle säyäxätçe häm tikşerenüçe, Könyaq qotıpqa ireşkän berençe keşe (14.12.1911). Änise isän çaqta, aña birgän süze arqasında diñgezgä çıqmıy tora (21 yäşkä qadär). Üzgärtü 17 Angela Merkel (17.07.1954, Hamburg, Federativ Almaniä Cömhüriäte) – Almaniä säyäsätçese, 2000 yıldan başlap Almaniäneñ xristian-demokratik berlege firqäse räise. 2005 yıldan başlap Almaniä federal kantslerı wazıyfasın başqara. Üzgärtü 18 Nelson Mandela (18.07.1918, Mvezo awılı (en), Keyp provitsiäse (en), / Könyaq Afrika Berlege (en) - 5.12.2013, Yohannesburg, Könyaq Afrika Cömhüriäte) - Könyaq Afrika Cömhüriäteneñ berençe qara tänle prezidentı (1994-1999), aparteid waqıtında keşe xoquqları öçen aktiv köräşçe, 1993 yılğı Tınıçlıq öçen Nobel premiäse iäse. 27 yıl (5.8.1962-11.02.1990) törmädä utıra, şul zamanında bötendönyağa tanıla. Üzgärtü 19 İlham Wäliev (19.07.1975, Başqort ASSRnıñ Çaqmağış rayonı İmänlekül awılı, RSFSR, / SSRB) – tatar millätle Rusiä Federatsiäse opera cırçısı, tenor. 2009 yılğı Başqortstan respublikası Şäyexzadä Babiç isemendäge premiäse häm 2012 yılğı «Altın bitlek» festivaleneñ maxsus büläk iäse. 2010 yıldan Yekaterinburg opera häm balet teatrında (ru) eşli. Üzgärtü 20 Yozef Şults (1909, / Reyn provintsiäsendäge Vuppertal şähäre Barmen rayonı, / Prussiä patşalığı, / Alman imperiäse - 19.07.1941, Belgrad tiräläre, / Yugoslaviä patşalığı) — İkençe Bötendönya suğışında qatnaşqan / Öçençe reyxnıñ alman soldatı. 1941 yılnıñ 20 iyül könne yäş partizannarnı atu waqiğası turındağı rivayätlär arqasında serblar arasında qaharman dip sanala. Alman Wikipediäsendäge igezäk bite Yozef Şults turında mif (Josef-Schulz-Mythos) dip isemlängän. Üzgärtü 21 Firdäwes Äxtämova (21.07.1939, TASSRnıñ Layış rayonındağı Yawşıyq awılı, RSFSR, / SSRB - 22.02.2012, Tatarstan Respublikası başqalası Qazan, Rusiä Federatsiäse) - tatar artistkası. 1961 yılda Mäskäwdäge Şçepkin isemendäge Yuğarı teatr uçilişçesınıñ (ru) tatar studiäsen tämamlıy häm Tatar akademiä teatrında eşli başlıy. 1996 yıldan Tatarstannıñ xalıq artistı. Üzgärtü 22 Selena Gomes (21.07.1992, Texas ştatınıñ Dallas şähäre buyındağı Grand-Preyri qalası, AQŞ) - Amerika aktrisası, komik, cırçı häm cırlar avtorı. «Weyverli Pleys tılsımçıları» (2007, en) teleserialında qatnaşuı belän tanıla häm «Emmi» bülägenä iä bula. 2009 yılda AQŞ'nıñ milli YüNİSEF irekle ilçese (en) bularaq saylana. Üzgärtü 23 Sadri Maqsudi (23.07.1879, Qazan öyäzeneñ Taşsu awıli, Qazan gubernası, / Rusiä İmperiäse - 20.02.1957, İstanbul, Törkiä) - / Rusiä İmperiäse, soñraq Törkiä säyäsätçese. Frantsuz imperiäseneñ başqalası Parijdağı universitetında (en) xoquq belemen ala. İdel-Ural Ştatı fikeren tudıruçılarnıñ berse. 1925 yılda Kemal Atatürk çaqıruı buyınça Törkiägä kilä, Ankara universitetınıñ xoquq mäktäben (en) buldıruda qatnaşqan ğalimnärneñ berse. Üzgärtü 24 Aleksandr Düma (24.07.1802, Ville-Kotre (en), En (en) — 5.12.1870, Dyep (en) buyındağı Puy awılı, Sen-Maritime (en), Frantsuz imperiäse) — iñ küp uqılğan frantsuz yazuçılarnıñ berse. «Öç muşketer» (1844, en), «Graf Monte-Kristo» (1844 - 1846, en), «Patşabikä Margo» (1845, en) kebek danlıqlı äsärlär anıñ qäläme tarafınnan yazılğan. Üzgärtü 25 Timur Mutsuraev (25.07.1976, / ÇİASSRnıñ (en) başqalası Groznıy (en), RSFSR, / SSRB) - çeçen bardı. 1991 yılda karate buyınça ÇİASSR çempionlığın yawlıy. 1994 yıldan başlap Berençe çeçen suğışında qatnaşa, qatı yaralana. 2008 yılda Groznıyğa qaytıp, Çeçen respublikası prezidentı Ramzan Qadıyrov belän oçraşuı turında xäbärlär päydä buldı. Üzgärtü 26 Файл:Kubrick - Barry Lyndon candid.JPG Stenli Kubrik (26.07.1928, Nyu YorknıñBronks (en) öleşe, Nyu York ştatı, AQŞ - 7.03.1999, London buyındağı St Albans (en) qalası, Hertfordşire (en), Angliä, Böyekbritaniä) - keşelek tarixınıñ iñ täsirle kinematografistlar häm prodüserlardan berse. Üzeneñ küpçelek filmnarnı Böyekbritaniädä töşerde. Tuğan şähärendä fotograf bularaq eşli başlıy, kinematograf häm prodüserlıq turında bar belemne mäktäpne betergäç üzennän-üze öyränä. Üzgärtü 27 Tışqı räsemnär S. Şaqulova, Pitırbur, 1908-1909 uqu yılı. Şaqulovlar ğailäse. 1923 yıl Sara Şaqulova (27.07.1887, Räzan gubernasınıñ Qasıym öyäze Qasıym şähäre, / Rusiä İmperiäse - 5.09.1964, Mäskäw, / SSRB) – tatar xatın-qızlarınnan berençe matematik, mäğärif eşleklese. 1913 yılda Parij universitetınıñ tögäl fännär fakultetın tämamlıy, 1917 yılda Bötenrusiä möslimälär qorıltayında wäkil, 1925 yılda Mäskäwdä açılğan berençe nomerlı tatar urta mäktäbeneñ direk torı. Üzgärtü 28 Ugo Çaves (28.07.1954, Sabaneta (en), Torrealba munitsipalitetı (es), Barinas ştatı (en) - 5.03.2013, Karakas, Başqala okrugı (es), Venesuela) — Venesuela däwlät häm xärbi eşleklese, Venesuela prezidentı (1999-2013). Xärbi akademiäsen tämamlap, hawa-desant ğäskärlärendä xezmät itä. Dusları belän yäşeren oyışmasın oyıştıra, xäkimiätkä qarşı uñışsız baş kütärüdän soñ ike yıl törmädä utırıp çıqqaç, 1998 yıl prezident saylawında ciñä. Üzgärtü 29 Benito Mussolini (en) (29.07.1883, Predappio (en), Файл:Provincia di Forlì-Cesena-Stemma.png Forli provitsiäse (en) - 28.04.1945, Ciulino (en), Файл:Provincia di Como-Stemma.png Komo provintsiäse (en), / İtalıä patşalığı (en)) - İtaliä patşalığı premyer-ministrı, soñraq diktatorı. İtaliä häm Şweytsariädä ğäskärendä xezmät itte, taşçı, jurnalist, uqıtuçı bularaq eşläde. Faşizmğa nigez saluçı. Üzgärtü 30 Zilä Sönğatullina (30.07.1949, Başqort ASSRnıñ Qıyğı rayonı Yuğarı Qıyğı awılı, / SSRB) - opera cırçısı, lirik soprano (en), TASSR häm Rusiä Federatsiäse xalıq artistı. 1973 yılda Qazan däwlät konservatoriäsen tämamlap, Tatar akademiä däwlät opera häm balet teatrı artistı bularaq eşlı başlıı. 1983 yıldan konservatoriädä solo cırın uqıta, 1993 yıldan kafedra mödire, professor. Üzgärtü 31 Coan Rowliñ (31.07.1965, Yeyt (en), Glosterşir (en), Angliä, Böyekbritaniä) — mäşhür ingliz yazuçısı. Kübräk Joan K. Rowling psevdonimı belän mäğlüm. 64 telgä tärcemä itelgän Harri Potter turında romannar seriäse avtorı bulıp dönyaküläm tanılğan şäxes. 2001 yılda Xyugo premiäsenä layıq bulğan. 2004 yıldan ul Böyekbritaniäneñ iñ bay xatın-qızı dip sanala. Üzgärtü

}